202 صفحه
چکیده
سیر تحولات جامعه ایرانی با آنچه در غرب رخ داده بود بسیار متفاوت است. در نتیجه مجموعه تحولاتی که در غرب باعث شکلگیری ناسیونالیسم شد، دارای تفاوتی بنیادین از نظر ماهیت و منشأ با تحولاتی بود که در ایران با حصول انقلاب مشروطیت جنبهی عینی به خود گرفت. در این رساله ما به دنبال بررسی عواملی که باعث شکلگیری گفتمان ناسیونالیستی در بستری متفاوت از غرب یعنی جامعه ایران عصر قاجار و پهلوی اول شدند میباشیم.
در طول قرن 19 میلادی گفتمان سنتی حاکم بر جامعه و سیاست ایران با بحران معنا مواجه گردید. این بحران ناشی از برخورد گفتمان سنتی قاجاری با گفتمان تجدد بود که در واقع به عنوان غیری بیگانه خود را به جامعه و سیاست ایران تحمیل میکرد. ورود مفاهیم مدرن به گفتمان سنتی ایران از نخستین برخوردهای ایرانیان با دنیای غرب که حاصل یک مواجه نظامب بود شروع شد و با تلاشهای اصلاحگران ایرانی به عنوان سوژههای سیاسی شدت بیشتری یافت. از عناصر گفتمان تجدد که به گفتمان سنتی ایران راه یافت ناسیونالیسم بود که این عنصر در گفتمان تجدد با مفاهیمی همچون: حاکمیت ملی، قانون، آزادیهای فردی و شهروند و... همنشین میشد و همانطور که گفتیم ورود این مفاهیم مدرن به ایران باعث بحران معنا در گفتمان سنتی ایران شد. و این بحران در نهایت باعث شکلگیری انقلاب مشروطیت در نظام قدیم جامعهی ایرانی گردید و میتوان گفت مشروطیت فرجام نظام کهنه و سنتی حاکم بر ایران بود. اگرچه در ایران ریشههای شکلگیری ملت و ملیگرائی با اروپا متفاوت بود و ایرانیان به لحاظ آگاهی تاریخی و فرهنگی خود به نحوی دارای احساسات پیشاناسیونالیستی بودند، اما ناسیونالیسم در وجه مدرن آن حاصل تحولات ایران پیشامشروطه است و با فعالیت سوژههای سیاسی چون روشنفکران، تاجران، سیاحان و ... و همچنین در اثر فعالیت روزنامهها و نهضتهای اصلاحی و ناسیونالیستی در دیگر کشورها این گفتمان در ایران عصر مشروطه تبدیل به اسطورهای فراگیر شد، با منازعههای صورت گرفته پس از انقلاب مشروطیت هیچکدام از گفتمانها به هژمونی دست نیافتند و نتوانستند معانی دالها را تثبیت کنند و در نهایت شرایط بیقرار جامعه ایران بعد از مشروطیت، باعث تکوین گفتمان نوینی گردید که روشنفکران در خلق این گفتمان نقش اصلی را ایفاء کردند، در مفصلبندی نهائی گفتمان پهلویسم، گفتمان ناسیونالیستی یکی از عناصر اصلی بود، در این دوره ناسیونالیسم با قدرت سیاسی پیوند خورد و به عنوان مبنائی جهت کنش سیاسی- اجتماعی سوژههای سیاسی به کار گرفته شد.