مقاله هنر سفالگری

اختصاصی از یارا فایل مقاله هنر سفالگری دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)

تعداد صفحات:142

 فهرست مطالب:
فصل اول: تاریخچه سفالگری 2
دوران آغاز کشاورزی و استقرار در دهکده ها 4
جارمو : 4
سفال حسونا 7
سفال حلف( براساس مطالعات سفالهای ارپاچیه) 16
الف- سفال دوره قدیم حلف 17
ب – سفال دوره میانه حلف 19
ج- سفال دروه جدید حلف 21
نتیجه 24
 
فصل دوم : سفالینه های هخامنشی 26
مقدمه 27
نگاهی اجمالی بر سفالینه های هخامنشی 29
بررسی سفال مناطق هخامنشی 34
بررسی سفالینه های مکشوفه پاسارگاد 37
 
فصل سوم : سفالینه های اشکانی 43
ج) دوره سوم یا متأخر: 53
سفال های اشکانی در منطقۀ غرب ایران 54
4- منطقه شمالی ایران 58
5- منطقه شرق ایران 59
6- منطقه جنوب شرق ایران و منطقه ساحلی 61
 
فصل چهار: سفالینه های ساسانی 62
ج:قصر ابونصر 67
د:شوش 67
ه:کیش و تیسفون 67
و:دامغان 68
انواع سفالینه های ساسانی : 68
الف: سفالینه های لعابدار: 68
سفالینه های ساده : 71
طبقه بندی سفال ها : 72
 
فصل پنجم :سفالینه های تیموری 78
سفال در دوره تیموری (سده نهم هجری) 81
سفال سلطان آباد: 85
سفالینه دوره اسلامی : 90
مهمترین گروه سفالهای لعاب دار دوره اسلامی: 91
 
فصل ششم: سافل سلجوقیان 95
فصل هفتم: سفل عهد مغول 104
دیباچه 105
رشد و شکوفایی هنر سفال گری در دوران اسلامی 106
- ارزش دار بودن هنر هدف دار و متعالی و هنرمند متعهد از نظر اسلام: 106
- رابطه متقابل و تنگاتنگ میان علم صنعت و هنر در جامعه اسلامی: 106
- استفاده همگانی از آثار هنری: 107
- سهولت بازرگانی : 107
ادوار تاریخی هنر سفالگری ایران دردوره اسلامی 107
سفال قرون اولیه 107
سفالگری ایران در دوره میانه 109
سفالگری ایران در دوره متاخر 111
فن سفالسازی این دوره را می توان به دو بخش تقسیم کرد: 111
سفالگری و مراکزی آن در عهد ایلخانان 112
تخت سلیمان 114
سلطانیه: 114
سفالینه زرین فام یا طلایی 116
سفالینه زرین فام کاشان: 118
 
فصل هشتم : سفالینه های صفویه 121
سفال قرن دهم تا سیزدهم (دوره  صفویه ) 121
مشخصات کلی سفال دوره صفویه: 122
تقسیم بندی سفال دوره صفویه 132
سفال با جلای معدنی 133
سفال با تزئین نقاشی شده: 134
انواع سفالهای دوره صفویه (متفرقه) 134
کاشی های دوره صفویه 135
کاشی های نقاشی شده زیر لعابی 140
سفالهای بعد از دوره صفویه: 141
منابع : 142
 

فصل اول: تاریخچه سفالگری
دوران آغاز کشاورزی و استقرار در دهکده ها – جارلو – سفال حسونا – سفال سامره – سفال حلب – سفال دورة قدیم حلف – دورة میانه- دورة جدید.
نتیجه :
 
دوران آغاز کشاورزی و استقرار در دهکده ها
مرحله بعد از گردآوری خوراک بنا به تعبیری که از آن شد آغاز کشاورزی و استقرار در روستاهاست. پرفسور بریدوود که یکی از پیشگامان تقسیم بندی ادوار مختلف فرهنگی در بین النهرین براساس نحوه زندگی می باشد در تعریفی کلی که از این دوره کرده است چنین می گوید:
«تعریف ما  این مرحله ایجاد روستاهای دائمی است. این گونه استقرارها مجموعه هایی که را با اقتصاد مبتنی بر تولیدات کشاورزی هستند ارائه می نماید. علاوه بر آن آثار معماری از این گونه محلها نمایانگر یک یا چند مرحله ساختمان مسجل می باشند. این دوره با پایان دوران حلف به انتها می رسد و پس از دوران حلف دوره دیگری آغاز می گردد.»
در بین النهرین برای بررسی آثار اولیه روستانشینی که دارای کلیه خصوصیات لازم باشد باید با بررسی آثار و بقایای بدست آمده از جارمو شروع نمود.

جارمو :
بین رشته جبالهای جبل تاساک و کانی دوملان و کانی شیطان حسن سکیرمه داغ دره ای به طول 57 کیلومتر و عرض 16 کیلومتر در جهت شمال غربی جنوب شرقی کشیده شده است. در این دروه دشت شمشمال واقع گردیده است. از جاده شوسه اصلی پس از طی حدود 45 کیلومتر به شهر شمشمال می رسیم که در بخش شمال غربی دره واقع گردیده است. قسمت اعظم دشت را رسوبات آبرفتی تشکیل می دهند که گاهی اوقات چند تخته سنگ در وسط این دشت ناهمواریهایی ایجاد کرده و ان را از یکنواختی کامل خارج می کنند. در این رسوبات آبرفتی بریدگیهای زیاد ایجاد شده که در داخل هر کدام از این بریدگیها وادیهای کوچکی بوجود آمده است. تعدادی از این وادیها دارای کاریز دائمی هستند و برخی نیز دارای استخرهای طبیعی بزرگ برای جمع آوری آب در فصول بارندگی هستند. تپه جارمو در بالا یکی از این وادیها به نام چم گارا در 11 کیلومتری مشرق شهر شمشمال واقع شده است. جارمو حدود 850 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و به نظر می رسد که حدود یک سوم شمال غربی آن فرسوده شده و از بین رفته است زیرا وسعت کنونی آن چیزی در حدود 90*140 متر است.
ضخامت آثار باستانی در جارمو به حدود 7 متر می رسد. با مشاهده وسعت جارمو می توان گفت در اصل وسعت دهکده 3/1 هکتار بوده است . حدود 1370 متر مربع از دهکده حفاری شد که در برخی از قسمتها حفاری تا روی سطح خاک بکر ادامه داده شد. در نتیجه حفاری فصول اول و دوم در منطقه که به وسعت 350 متر مربع خاکبرداری شد در  130 متر مربع آن سطح حفاری در عمق 7 متری به خاک بکر  رسید. 16 طبقه استقراری مشخص گردید که آثار آن از گمانه های الف( گمانه پله پله ای- A) و شماره11 بدست آمدند.
    در نتیجه دو فصل اول حفاری اطلاعات لام در مورد چگونگی طبقات استقراری جمع آوری گردید. در بهار سال 1955 فصل سوم حفاری آغاز شد که هدف از آن روشن نمودن وضعیت اصلی دهکده در یک سطح وسیع تر بود. تجربیات نشان داده بود برای رسیدن به چنین هدفی 10 فصل حفاری با حدود 50 کارگر حفار لازم است تا منطقه ای به وسعت کافی را به عمق 2 متر خاکبرداری نمود. و برای حفاری تمام تپه 25 فصل حفاری نیز کافی نمی باشد. از آنجا که بکارگرفتن وسایل سنگین مکانیکی برای حفاری چنین محلی مناسب نیود و وقت و بودجه حفاری نیز اجازه نمی داد بکار بردن روش جدید حفاری برای رسیدن به قسمتی از اهداف ضروری بود. براساس روش جدید ابتدا سطح تپه را به جدول هایی با ابعاد  5*6 متر جدول بندی نمودند و در هر جدول گمانه ای به ابعاد  2*2 متر معین و تا آنجا که وقت و بودجه اجازه می داد حفاری را ادامه دادند. اساس جدول بندی آثار و بقایای ساختمانی بود که قبلاً در نتیجه حفاری گمانه های 1 و 11 و با زاویه ای 45 درجه نسبت به آن آثار مشخص شده بودند. با این روش حفاری 151 جدول حفاری گردید که در اکثر آنها عمق حفاری شده به 75/1 متر می رسید. در یکی از این جدولها که در جنوب مرکز تپه قرارداشت عمق حفاری از سطح گانه تا روی خاک بکر 4 متر بود. در مطالعات ثانویه معلوم شد که این روش حفاری در روشن نمودن وضعیت دهکده در هنگام آبادانی و رونق کمک چندانی ننمود و تنها نتیجه حاصله این شد که در برخی از نقاط انباشتگی بیش از حد خاکستر و همچنین فراوانی قطعات سفال دال بر تراکم چند واحد مسکونی در جوار یکدیگر بود.
    باستثنای چند تکه شیشه و میخ و قطعه ای از یک پوکه فشنگ شکارچیان که از سطح تپه بدست آمد، بقیه آثار متعلق به استقرار در دوره پیش از تاریخ بودند. در نتیجه حفاری معلوم شد که استفاده از ظروف سفالین از طبقه 5 شروع شد زیرا از طبقه استقراری قبل از این هیچ اثر سفالی بدست نیامد. عمق طبقه 5 از سطح تپه حدود 25/2 متر است.

سفال حسونا
طبقه الف: سفال مشخصه این لایه از نوع خشن بود که ماده چسبانندگی آن را کاه خرد شده تشکیل می داد. خمیر این سفالها به رنگ نخودی بود که چون حرارات کافی نبود مغز سفالها به رنگ قرمز متمایل به سیاه در آمده بودند. سطح خارجی سفالها با دست مرطوب هموار شده بودند. تمام سفالها با دست ساخته شده بودند و رایج ترین فرم خمره های ذخیره آذوقه بودند که گاهی از آنها برای دفن اجساد کودکانه نیز استفاده می شده است. یکی نمونه از این خمره ها بدست آمد که دارای زینه ای جهت ریختن مایعات بود. برخی نمونه ها نیز دارای دسته های کوچکی بودند که نزدیک به لبه قرار داشتند سفال دیگر که در این لایه رایج بود سفال براق بود که خمیر سفال به رنگ نخودی و یا صورتی بود و ماده چسبانندگی را شن تشکیل می داد و سطوح ظروف را با لعاب گلی و غلیظ که گاهی کاملاً سفید رنگ بود پوشانیده بودند. این نوع سفالها نیز تماماً با دست ساخته شده بودند و فرم رایج را کاسه های ساده تشکیل می داد.
    طبقه 1ب: در این لایه از مقدار سفال خشن با ماده چسباننده کاه خرد شده کم شده و فرم جدید را خمره های گلابی شکل از این نوع سفال تشکیل می دهند. لبه این خمره ها به خارج برگشته و یک نمونه از آنها که بدست آمد دارای سرپوش بود. در این لایه سفال ساده صیقل شده فراوان تر از لایه قبل بود دو نوع جدید سفال نیز مشخص شدند که عبارتند از :
    1- سفال منقوش عتیق که خمیر آن به رنگهای نخودی، صورتی، و یا قهوه ایبود و ماده چسباننده را شن نرم تشکیل می داد و پوشش سطح سفال را لعاب گلی غلیظ به رنگهای کرم و کرم متمایل به صورتی تشکیل می داده است . نقوش تزینی به یکی از چهار حالت نام برده زیر مشاهده شدند. نقوش براق روی زمینه مات، نقوش براق روی زمینه براق، نقوش مات روی زمینه برق، و بالاخره نقوش براقی که در مرحله بعدی عمداً مات شده بودند.
2- سفال استاندارد با نقش کنده که خمیر آن نخودی یا مایل به صورتی رنگ بود و ماده چسبانندگی سفال را شن نرم تشکیل می داد و با دست فرم داده شده بودند. سطح سفالها با لعاب گلی غلیظ پوشانیده شده بودند که در برخی نمونه ها در اثر حرارت، رنگ کرم متمایل به صورتی پیدا کرده بودند. نقوش تزئینی را عناصر نقشی هندسی تشکیل می داد که قبل از حرارت دادن ظرف روی قسمتهای مورد نظر حک شده بودند. رایج ترین فرم کاسه های ساده و خمره های کروی شکل با گردن کوتاه و لبه به خارج برگشته بودند.
طبقه 1ج: در این لایه به طور کلی از مقدار سفالهای خشن رایج در لایه های الف و به کاسته شده است. یک نمونه سفال خشن بدست آمد که لبه سوراخی جهت ریختن مایعات تعبیه شده بود . سفالها با لعاب گلی غلیظی که در اثر حرارت کاملاً به رنگ سفید درآمده بود پوشانیده شده بود. سفال استاندارد با نقش کنده از رایج ترین نوع سفال بود. فرم رایج این نوع سفالها را خمره های با بدنی کروی و گردن کوتاه و کف مسطح تشکیل می داد. علاوه برای نوع سفال دونوع جدی سفال در این لاطه مشخص گردید که عبارتند از :
1- سفال استاندارد منقوش که خمیر آن به رنگهای صورتی یا نخودی بود و از شن نرم به عنوان ماده چسباننده استفاده شده بود و سفال را با دست فرم داده بودند. سطح سفالها را لهاب گلی غلیظ به رنگ کرم و صورتی متمایل به سبز پوشانیده بود. نقوش هندسی ساده با رنگ قرمز گاهی در اثر حرارت متمایل به قهوه ای و یا حتی قهوه ای سیر و سیاه شده بودند سطح خارجی ظروف را تزئین می نمود.
2- سفال استاندارد منقوش و نقش کنده و توأم که از همه نظر شبیه سفال استاندارد منقوش هستند و فقط از نقطه نظر تزئینات خارجی با آنها متفاوتند و همانگونه که از نام آن پیداست برای تزئین  ظروف از نقش کنده شده توأماً استفاده شده است.
طبقه 11: سفال مشخصه این طبقه فرم جدیدی است که به شکل دیسی بیضی شکل است علاوه بر اینکه جنس سفال خشن است سطح داخلی ظروف را با شیءای تیز به طور تقریباً نامنظمی پرزدار نموده اند و به نام سینی کنی موسوم شده است هر چند این نوع سفال برای اولین بار در طبقه IZ دیده شد. سفالهای نوع منقشو عتیق و استاندارد منقوش و استاندارد با نقش کنده و استاندارد منقوش و نقش کنده توأم هنوز متداول است. سفال رایج این طبقه سبوهای کروی شکل با گردن بسیار کوتاه که با نقوش استاندارد کنده تزئین شده اند می باشد. در داخل ظروف نیز گاهی تزئیناتی دیده می شود که یک نمونه آن کاسه های با بدنه کروی هستند که در داخل یک نمونه از آنها صلیبی را با یک نوار پهن رنگ نقاشی کرده اند.
طبقه III : سفال منقوش عتیق از متداول ترین نوع سفال این طبقه هستند. سایر انواع سفال طبقه II همچنان ادامه دارند بخصوص سینی پوست کنی.12 قطعه سفال نوع سامره از این طبقه بدست آمده است که احتمالاً از طبقات بالاتر به طور تصادفی وارد مجموعه این طبقه شده اند. سفال سامره را در مبحث بعدی به طور اجمال معرفی خواهیم نمود.
طبقه IV: در این طبقه سینی پوست کنی همچنان رایج است. کاسه هایی که دارای لبه های کمی متمایل به خارج هستند و سبوهایی بدست آمدند که با روش استاندارد با نقش کنده و استاندارد منقوش تزئین شده اند. فرم جدید را از کاسه هایی عمیق که با روش استاندارد منقوش و نقش کنده توأم تزئین شده اند تشکیل می دهند. یک نوع جدید سفال نیز از این طبقه بدست آمده است که نظیر آن در ساکچه گوزو رایج بوده است. سفال نوع سامره از فراوان ترین نوع سفال این طبقه است.
طبقه V : هرچند هنوز سفال نوع سامره از رایج ترین نوع سفال است ولی سفال خاکستری رنگ نوع ساکچه گوزو و سفال استاندارد حسونا نیز همچنین متداول هستند .
    طبقه VI: در بین آثار سفالی این طبقه تأثیر و نفوذ فرهنگ دوره حلف مشاهده می شود. درترانشه شماره 2 چهل و چهار قطعه سفال نوع حلف بدست آمد. از آنجا که در طبقه بالاتر یعنی طبقه VII  مقدار بسیار زیادی سفال نوع حلف بدست آمد و امکان دارد که این 44 قطعه از طبقه بالا وارد این طبقه شده باشند ولی قدر مسلم این است که همزمان با استقرار طبقه VI فرهنگ حلف به شمال بین النهرین نفوذ پیدا کرده است و دامنه آن به حسونا نیز کشیده شده است.
سامره (سفال)
سامره در قسمت شمالی بین النهرین و با فاصله کمی از بغداد در کنار رود دجله واقع شده است. در زیر کف منازل دوره اسلامی آثار و بقایای باستانی به ضخامت حدود 5/1 متر بدست آمد که در زیر این لایه سطح خاک بکر مشاهده گردید. این آثار از داخل قبوری که کاملاً مضطرب شده بودند بدست آمدند و هیچ وسیله ای برای طبقه بندی زمانی آنها وجود ندارد. قبور سامره به شکل گودالهایی بدون شکل هندسی منظمی بودند و در برخی از آنها آثار خشت و چینه مشاهده گردید که احتمالاً از آنها جهت محدود نمودن دیواره قبور استفاده می شده است. در این قبور اجساد بدون داشتن جهت معین و نظم خاصی قرار داده شده بودند ولی قدر مسلم این بود که اجساد را به حالت کشیده در داخل قبور گذاشته بودند. به علت قدمت زیاد و پوسیدگی بیش از حد استخوانها برداشتن آنها ممکن نشد مگر در مورد بقایای اسکلت یک کودک شیرخواره که چون او را در یک خمره دفن کرده بودند. در داخل قبور همراه اموات هدایایی قرار داده بودند که علت خراب شدن دیواره بین قبور اشیاء گورهای  مختلف همجوار با یکدیگر مخلوط شده بود و امکان دسته بندی نمودن آنها نیز وجود نداشت. از داخل این قبور ظروف سفال و قطعات سفالی بسیار بدست آمد که به وسیله هر تسفلد، حفار سامره مطالعه و طبقه بندی گردید. به طور کلی خمیر سفال سامره شسته و خوب ورز داده شده بود. ماده چسباننده را شن نرم که گاهی با ذرات شن همراه بودند تشکیل می داد. ضخامت دیواره سفالهای سامره به طور کلی متوسط بودند مگر در موارد خاص که ضخیم تر از معمول ساخته شده بودند. فقط برخی از ظروف سفالین کوچک بودند که دارای دیواره بسیار نازکی بودند. هر چند در مواردی اثر چرخ سفالگری به صورت بسیار ابتدایی در برخی از سفالها مشاهده گردیده است ولی استفاده از چرخ سفالگری برای فرم دادن سفال را باید با شک و تردید عنوان نمود. به استثنای چند مورد معدود حرارت برای پختن سفالها بسیار زیاد بوده تا حدی که به بدنه برخی از ظروف سفالی حالت شیشه ای داده است از طرف دیگر حرارت زیاد کوره سبب شده که رنگ نقوش تزئینی سفالها از قرمز رشون تا قرمز قهوه ای و بنفش تیزه و حتی خاکستری متمایل به سیاه تغییر نمایند، ولی هیچگاه از بیس از یک رنگ برای تزئین سفالها استفاده نشده است. پوشش سفالها عموماً از نوع لعاب گلی غلیظ بود باستثنای چند مورد که با استفاده از دست مرطوب سطح سفالها را لعاب داده بودند.
هر تسفلد فرم های مختلف سفالهای سامره را به طبقات زیر تقسیم نموده است:
1- بشقابهای با بدنه محدب و لبه برگشته به خارج و کف گرد صاف یا کمی متمایل به خارج از محل عطف بین بدنه نه ظرف و شروع قسمت کف ظرف.
2- ظرفهای دیسی با پایه بلند مجوف با سوراخهای مثلثی شکل.
3- کاسه هایی به یکی از اشکال نامبرده زیر: الف- کاسه های با بدنه منحنی و کف گرد، ب- کاسه های تقریباً کروی شکل، ج- کاسه های با بدنه بلند و عموماً با کف تخت.
4- سبوهایی با دهانه بسیار باز و بدنه های کروی شکل و لبه هایی به شکل نوار پهن و کف گرد یا تخت.