پایان نامه نقش مادردرتربیت فرزندان دردوره نوجوانی ازدیدگاه قرآن، سنّت ، علم

اختصاصی از یارا فایل پایان نامه نقش مادردرتربیت فرزندان دردوره نوجوانی ازدیدگاه قرآن، سنّت ، علم دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

این فایل درقالب ورد وقابیل ویرایش در 70 صفحه می باشد .
 فهرست

چکیده مطالب:   ۱
فصل اوّل :   ۲
کلیّات   ۲
۱- تعریف وتبیین موضوع :   ۲
۲- ضرورت واهداف تحقیق :   ۲
اهداف تحقیق :   ۳
۴- فرضیه ها یا سؤالات اصلی وفرعی :   ۵
۵- روش تحقیق:   ۵
فصل دوّم :   ۶
تربیت   ۶
تعریف ریشه ی واژه ی تربیت   ۶
ارزش تربیت :   ۷
فطرت وتربیت :   ۸
توصیه به فراگرفتن علم :   ۸
اهمیت تربیت اولاد   ۹
روش الگویی درتربیت فرزندان   ۱۲
تربیت به وسیله ی دوست :   ۱۴
قاطعیت در تربیت   ۱۸
آثارتنبیه بدنی :   ۱۹
فصل سوم :   ۲۱
تربیت دینی نوجوان   ۲۱
ضرورت درک نوجوان   ۲۲
مسئولیّت پدران ومادران درتربیت دینی نوجوانان :   ۲۲
انتخاب همسرمناسب :   ۲۵
۱- راهنمایی فرزند به جانب ایمان به خدای تعالی :   ۲۷
۲- ایجاد خصلت خشوع وتقوا وعبودیّت دراعماق وجود فرزند :   ۲۸
۳- پرورش حسّ حضورونظارت الهی :   ۲۸
ویژگی های تربیت دینی نوجوان :   ۲۹
راه های تقویّت رفتار مذهبی   ۳۰
مادر وپرورش عاطفی فرزندان   ۳۵
تربیت اجتماعی نوجوان   ۳۶
فصل چهارم :   ۳۸
دوره ی نوجوانی وبلوغ   ۳۸
آثار تغییرات بلوغ :   ۳۹
نیازها وعلا یق نوجوانان   ۴۱
مراقبت ها درنوجوانی   ۴۳
آموزش ها :   ۴۸
ایجاد عادات مناسب :   ۴۸
فصل پنجم :   ۵۰
مشکلات نوجوان   ۵۰
۱- ترس ها ونگرانی ها   ۵۰
۲- خشم وحسادت   ۵۱
دروغ گوئی :   ۵۲
کمرویی :   ۵۳
دزدی :   ۵۴
وظایف خانواده درمورد دزدی:   ۵۵
تربیت غریزه ی جنسی :   ۵۶
انحرافات جنسی :   ۵۸
اشکال مختلف انحرافات جنسی :   ۵۹
درمان :   ۵۹
نتایج :   ۶۲
فهرست منابع :   ۶۳
کتابنامه :   ۶۶

فهرست منابع :

۱-  احمدی ، سیّد احمد ،روان شنا سی نوجوانا ن وجوانا ن ،انتشارات مشعل، ۱۳۷۴

۲- استادان طرح جامع آموزش خانواده، خانواده وفرزندان دردوره ی راهنما یی،انتشارات انجمن اولیاء ومربیان، ۱۳۷۷ش

۳- اکبری، ابوالقاسم، مشکلات نوجوانی وجوانی ، نشرسا والان، ۱۳۸۱ش

۴- آل ردل، شرلی، چگونه ما دران موفّقی شویم ، ترجمه ی آلما دخت مزینا نی ، انتشارات کتاب امروز،۱۳۷۹

۵-  ال هی،لوئیز، زنا ن توانمند ، ترجمه ی مینا اعظا می ، انتشارات صورت گر، ۱۳۸۲ش

۶- الامدی التمیمی، عبدالواحد، غررالحکم ودررالکلم، ترجمه ی محمد علی ا نصاری قمی، چاپ افست،تهران ، ۱۳۶۰ش

 ۷- امینی ، ابراهیم،  آیین تربیت ، ا نتشارات اسلامی، ۱۳۶۸

۸- امینی ، ابراهیم، اسلام وتعلیم وتربیت ، انتشارات انجمن اولیاء ومربیان، ۱۳۷۲

۹- انصاریا ن ،حسین، نظا م خانواده دراسلام، انتشا رات امّ ابیها،۱۳۷۷

۱۰- انصاریان ،حسین، فروغی ازتربیت اسلامی،ا نتشارات مفید، چاپ چهارم، زمستان ۱۳۶۵

۱۱- حسین زاده ،سیدعلی، سیره تربیتی پیامبر واهل بیت ، پژوهشکده ی حوزه ودانشگاه،

۱۳۸۰ش

 ۱۲- حیدری ، اکرم ( گیتی ) ، کتاب بلوغ ، مشکلات روانی نوجوانان ،ا نتشارات پرشکوه، ۱۳۸۱ش

۱۳- سادات ، محمد علی، راهنمای پدران ومادران ،دفترنشرفرهنگ اسلامی ، ۱۳۷۲، ج ۱

۱۴- شعاری نژاد ،علی اکبر، روان شنا سی نوجوان،انتشارات فاخر، تهران، ۱۳۷۹

۱۵-  طبرسی،نوری، مستدرک الوسا ئل ،آل بیت احیاء تراث، ۱۴۰۸ ق،  ج ۲

۱۶-  عا ملی ،حرّ(شیخ محمّدبن الحسن )، وسا ئل الشّیعه ، داراحیاء التراث العربی ، ج ۷

۱۷- عصام عیتاری ، تربیت وآموزش کودک دراسلام ، دکترعبدالصاحب یادگاری ، کانون نشر اندیشه های اسلام ، چاپ اول ، ۱۳۷۰،

۱۸- قشلاقی، محمدعلی، روانشناسی رشد دردوره ی نوجوانی، انتشارات مولانا، چاپ اوّل ، ۱۳۷۱ش

۱۹-  قا ئمی ،علی، نقش ما در درتربیت ، ا نتشا رات امیری ،۱۳۷۵ش

۲۰-  قا ئمی ،علی، حیا ت زن دراندیشه ی اسلامی ، انتشا رات امیری ،۱۳۷۳ش

۲۱- قمی،شیخ عبّاس،  سفینة البحا ر، بنیا دپژوهشهای اسلامی، ۱۴۱۶ ق،  ج۲۷

۲۲-  کاکیا ،لیدا، نگرشی نو بر تربیت نوجوانا ن ، ا نتشارات اقاقی ، ۱۳۸۰ش

۲۳-  دکتر کریمی،عبدالعظیم، رویکردی نما دین به تربیت دینی با تأ کید برروش های اکتشا فی، ، مؤسسه ی انتشارات قدیانی، ۱۳۷۴ش

۲۴-  کلینی ،محمدبن یعقوب، اصول کا فی ،انتشارات گلگشت، ۱۳۷۵ ،ج ۳

۲۵-  استا د مظا هری،حسین، تربیت فرزند ازنظراسلام،انتشارات امّ ا بیها،چاپ ششم، ۱۳۸۰

۲۶- مدرّسی، آیت الله سیّد محمّد تقی ،آزادی ومسئولیّت زن ، ترجمه ی حمید رضا آ ژیر،    انتشا رات محبّا ن الحسین ،چاپ ا ول،۱۳۸۰

۲۷- مجلسی ،محمد باقر، بحا رالانوار، داراحیاء التراث العربی، ج ۶۷

۲۸-  مکارم شیرازی،ناصر، تفسیرنمونه، دارالکتاب الاسلامیّه ، ۱۳۷۳، ج۱۶۷

۲۹-  محمّدی ری شهری،محمد، میزان الحکمة،انتشارات دارالحدیث، ۱۳۷۸، ج ۵

۳۰-  استا د مطهّری ،مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام ،انتشارات صدرا، ۱۳۷۶

۳۱- ناصرعلوان ،عبدالله، چگونه فرزندان خودراتربیت کنیم ، مترجم عبدالله احمدی، نشراحسا ن ، ۱۳۷۷ش، ج۱

۳۲- نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، چاپخانه ی نجف اشرف، بی جا، ۱۳۸۳ق، ۳ جلد

۳۳- نوّابی نژاد، شکوه، روان شنا سی زن ، چا پ اطلس ،۱۳۷۹ش

چکیده مطالب:

دوران نوجوانی ازمهم ترین دوران زندگی هرفرد می باشد وبه دلیل بلوغ فرد است که این دوران مهم شمرده می شود ومادربه عنوان مربّی وهمراه همیشگی فرزند ، با درک اهمیّت این دوران باید روش های خاصّی را برای تربیت اسلامی فرزند درپیش گیرد .

   یکی ازمهم ترین دلایل انتخاب این موضوع اهمیّت آن دررشد وتعالی جامعه وبالطبع زندگی بهترخانواده است ومادرمهمترین نقش را درتربیت فرزندان برعهده دارد.

   دراین تحقیق بطوراجمالی به تربیت واهمیّت آن پردا خته ام . نقش مادردرتربیت ، نقش ویژه وحسّاسی است ودرلابلای بحث ، آیات قرآن وروایات منا سب بابحث را ذکرکرده ام .

   دوران نوجوانی وبلوغ هم مهمترین دوره درشکل گیری شخصیّت هرفرد می باشدومشکلات این دوران هم اهمیّت بسزایی دارد .

   خانواده ووالدین وروابط والدین با نوجوان اهمیّت ویژه ای دارد ووالدین خصوصاً مادرباید ازاین فنّ دقیق وحسّاس برخوردارباشد وشیوه های مناسبی را برای تربیت نوجوان بکارگیردتا نتیجه ی زحمات خود را درآینده ای نه چندان دوردریابد.

   امید است پسران امروز که پدران فردا هستند ، با مطالعه ی این تحقیق به خودآ ینده وارزش واهمیّت خودرا دریابند وبه عنوان انسانی که باید درآینده پدرشودونسلی سالم وپاک به جامعه تحویل دهند .

فصل اوّل :

کلیّات

   ۱- تعریف وتبیین موضوع :

    واژه ی تربیت ازریشه ی (رَبَوَ ) به معنای افزا یش ونمواست وبطورکلّی باید بررسی شود که مادرچگونه رفتاری را داشته باشد تا فرزندان موفّقی تربیت کند ونقش مادردرتربیت فرزندش به چه اندازه است ؟ واینکه مادرباید بداند اگردراین امرخطیرسستی کند ونوجوان را به حال خود رها کند نوجوان دچارچه مشکلاتی درهمان زمان حسّاس زندگی وهم دوره های بعدی زندگی خواهد شد واگراین نوجوان به ابتذال کشیده شود مادرباید بداند که این یک نفرمی تواند جمع زیادی را گمراه کند ، چرا که انسان موجودی اجتماعی است ، هم براجتماع اثرمی گذارد، هم ازاجتماع تأثیرمی پذیرد . بنابراین وظیفه ی مادراست که باید ها ونباید ها را به فرزندش بیاموزد تا بهشت زیرپای آن مادرشود .

   ۲- ضرورت واهداف تحقیق :

   ضرورت انتخاب این موضوع اهمیّت نقش مادر درتربیت نوجوان ا ست چرا که بیشترین ارتباط با خانواده مخصوصاً مادربه عنوان مدیرخانه می باشد .

   مادرباید همّت کافی درامرتربیت داشته باشد چرا که پیروزی ها وموفقیّت ها وعدم آنها درفرزندان به مادربستگی دارد ومادروقتی جایگاه ونقش خود را شناخت با کمک ویاری گرفتن ازخدا می تواند فردی موفّق را به جامعه عرضه کند ومانع ازاثرتهاجم فرهنگی درروحیّه ی حسّاس نوجوان خود شود.

    اهداف تحقیق :

   ۱- دردوران نوجوانی به دلیل دوره ی حسّاس بلوغ درآن ، اهمیّت بسزایی درتربیت فرد دارد واهمال وسهل انگاری دراین مقطع حسّاس زندگی ، اثرات سوئی برفرد وجامعه دارد .

   ۲- مادر نقش مهمّی درتربیت فرزند دارد ، چه دردوران بارداری وچه بعد ازآن . مادرباید وظایف خود را درتمام جنبه های تربیتی ، دینی، اجتماعی، عاطفی و… بشناسد وعملاً آنها را را

درتربیت فرزند بکاربرد.

   ۳- هدف من آشنا کردن مادران با وظایفشان است وهم اینکه خودم با وظایفم درآ ینده        آشنا شوم.

    ۳- پیشینه ی موضوع : درمورد موضوع تربیت کتاب هایی نوشته شده که به چند دسته تقسیم می شود :

   ۱- کتاب های تفسیری : ازجمله تفسیرمجمع البیان ( طبرسی)، تفسیرالمیزان(علاّمه طباطبایی) تفسیرنمونه ( مکارم شیرازی)

   ۲- کتاب های روایی : مانند الکافی ( شیخ کلینی) ، غررالحکم ودررالکلم، مستدرک الوسائل، بحارالانوار، وسائل الشّیعه

   ۳- کتاب های تربیتی : برخی ازکتاب های تربیتی که دراین تحقیق مورد استفاده قرار گرفته به شرح ذیل می باشد :

   یک – نقش مادردرتربیت ( دکترعلی قائمی)

   این کتاب شامل ۱۵ بخش می باشد که بخشهای اهمیّت مادر، خصایص یک مادرخوب، درطریق مادرشدن، نقش فرهنگی مادر ، نقش معنوی مادر، دراین تحقیق مورد استفاده قرار گرفت . این کتاب به زبانی ساده وروان به تحلیل مطالب پرداخته ا ست .

   دو- بلوغ (اکرم حیدری)

   این کتاب ازسه فصل تشکیل شده ومن ازفصل دوّم «بلوغ» وازبحثهای رشدجسمانی وروانی، بلوغ وخانواده ، ( انواع خانواده و…) ، خواسته ها وتوقّعات نوجوان ازوالدین ، نقش آموزش وپرورش، نیازهای اجتماعی نوجوانان وجوانان استفاده کردم .

   دراین کتاب مسأله ی بلوغ ومطالب پیرامون آن مورد بررسی قرارگرفته وانواع خانواده ها

وچگونگی رفتاروبرخورد با نوجوان مورد بررسی قرارگرفته است .

   سه- روان شناسی نوجوان ( دکترعلی اکبرشعاری نژاد)

   این کتاب شامل ۸ فصل می باشد ودرآن به مسأله ی بلوغ ونوجوانی بطورمفصّل پرداخته شده. درفصل ۲ روان شناسی بلوغ ونوجوانی ، فصل ۴ نوجوانی ، فصل ۶ رشد وتکامل عاطفی واجتماعی نوجوان ، فصل ۷ مسائل نوجوانان ودرفصل ۸ بزهکاری نوجوانان بررسی شده است. من ازاین کتاب بهره ی زیادی بردم وبیشترین مطالب را تقریباً ازاین کتاب استفاده کردم ، کتاب جامع وکاملی درزمینه ی روان شناسی نوجوان می باشد.

   چهار- مشکلات نوجوانی وجوانی ( ابوالقاسم اکبری)

   این کتاب شامل ۲ فصل می باشد که به مسائل نوجوانی وجوانی پرداخته ودرآن بیشترمشکلات نوجوان بررسی شده مانند دروغگویی ، دزدی و… که من درتحقیق خود دربخش مشکلات نوجوان ازاین کتاب استفاده ی زیادی کرده ام .

   این کتاب علاوه بر تشریح مشکلات دوره ی نوجوانی به راه های درمان مشکل هم پرداخته است .

   پنج- زنان توانمند( لوئیزال هی ، مینا اعظامی)

   این کتاب شامل ۱۱فصل می باشد ونویسنده ی آن خانمی خارجی است که به بیان دیدگاه خود درمورد زنان توانمند پرداخته است . من درقسمت تربیت عاطفی نوجوان ازاین کتاب استفاده

کردم ، این کتاب روشهای توتنمند کردن زنان را بیان کرده ودرکل کتاب جالبی است.

   امّا من دراین تحقیق بطورجامع به مسأله ی تربیت ونقش مادردرتربیت نوجوان ، دوران بلوغ ونوجوانی ومشکلات این دوران وراه های درمان آن پرداخته ام.

   ۴- فرضیه ها یا سؤالات اصلی وفرعی :

   ۱- نقش مادردرتربیت فرزند ازدیدگاه قرآن را بیان کنید؟

   ۲- نقش مادردرتربیت فرزند ازدیدگاه سنّت چیست؟

   ۳- معنای تربیت چیست؟

   ۴- تربیت ازچه زمانی آغازمی شود؟

   ۵- خانواده چه تأثیری درتربیت فرزند می تواند داشته باشد؟

   ۶- نقش مادردرتربیت فرزند ازدیدگاه علم را بیان کنید؟

   ۷- سن نوجوانی ازچه زمانی شروع می شود؟

   ۵- روش تحقیق:

   روش تحقیق کتابخانه ای ا ست که ابتدا با طرح سؤالاتی درمورد موضوع موضوع را برای خود بازکرده وبعد به دنبال منبع ازکتابخانه های آستان قدس، مکتب زهرای اطهر(سلام الله علیها) و… همچنین ازcd الهادی برای کتاب شناسی استفاده شد وبعد به مطالعه ی کتابها پرداختم وسپس فیش نویسی صورت گرفت.

فصل دوّم :

تربیت

 تعریف ریشه ی واژه ی تربیت

    برای تربیت تعاریف متفاوتی ارائه شده واین تفاوت ها ناشی ازاختلاف درمورد ریشه ی  این کلمه است .

    برخی آن رامشتق از« ربّ » می دانند ومناسب باآن تربیت راتعریف می کنند.

    قیّومی درکتاب المصباح المنیر خاطرنشان نموده که اگراین کلمه « ربّ » به غیرعاقل مضاف شد، به مفهوم مالک است ، ولی اگربه عاقل مضاف شد، به معنای سیّد است.

    جوهری هم درصحّاح اللّغة آن رابه معنای مالک، اصلاح کننده وتمام کننده می داند.

    راغب می گوید: « واین کلمه ( رب ) منصوب است به کلمه ی رب که مصدر است ، دراین صورت رب به کسی می گویند که علم را اصلا ح می کند ، می پروراند وتکمیل می کند مانند حکیم . یا به کسی گفته می شود که تمام اینها را در مورد خود به وسیله دانش        اعمال می کند (یربّ نفسه بالعلم ) درنتیجه معنای تربیت عبارت خواهد بوداز فراهم نمودن بستری برای برانگیختن ورشد هر گونه استعداد بالقوه دریک موجود، به نحوی که بتواند       به شکلی مستمراورا درراه رسیدن به کما ل وجودی یاری دهد .[۱]

    تعریفی دیگر برای تربیت ارائه شده است : تربیت از ماده ی ( رَبَوَ) به معنای افزودن ورشد ونموّ کردن آمده ودراصطلاح تعاریف متعددی برای آن ارائه شده است وهرکس از

زاویه ای به آن نگریسته وتعریفی خاص از آن کرده است .

    زمخشری برای کلمه ی تربیت معنای رشد را عنوان می نماید ، معجم ابو بسیط تربیت را عبارت ازتغذیه ی جسمی ، رشد فکری وفرهنگی انسان می داند ودرکتاب تاج العروس کلمه ی تربیت ، مفهومش با این مثال روشن شده است ( کسی که فرزند خود را تعلیم می دهد ) که به مرحله ی ادراک وبلوغ نائل شود .

ازدیدگاه اسلام ، تربیت، مجموعه روش هایی است که ازابتدای تولّد وحتّی قبل ازآن باید به کاربرد تا استعدادهای نهفته دروجود انسان رشد ونموّ لازم را پیدا نموده ودرمسیرتکامل قرارگیرد .۱

    تربیت عبارت است ازهرگونه فعالیتی که معلمان ، والدین یا هر شخص به منظور   اثر گذاری بر شناخت ، نگرش ، اخلاق ورفتار فردی دیگر بر اساس اهداف از پیش تعین شده، انجام می دهد .

    البته اهداف ومحتوای تربیت نسبت به هر فرد ، گروه یا مکتبی متفاوت است . طبق این تعریف نه مربی تنها به معلم اطلاق می شود ونه متربی به دانش آموز . هم چنین محیط تربیت نیز اعم از مدرسه ومحیط های آموزشی است وشامل مدرسه ، خانه ، محل کار وحتی کوچه وخیابان نیز می شود .۲

ارزش تربیت :

- جعفربن احمد القمی فی کتاب الغایات عن علی )علیه السلام ) انّهُ قال علی : )علیه السلام ) «مَا نَحَلَ والِدٌ ولداً نحلاً اَفضَلَ مِن ادَبٍ حسنٍ »۳« بذل وبخشش هیچ پدری به فرزندش بهترازتربیت پسندیده نیست .»

- محمّدبن یعقوب عن علی بن ابراهیم ، عن ابیه، عن النوفلی، عن السکونی ، عن أبی عبدالله )علیه السلام )  قال :« قَالَ رَسُولُ الله ( صَلّی اللهُ علیهِ وَآلِهِ ) : « الوَلَدُ الصّالِح رِیحَانَةُ مِنَ الله .۱ » « فرزند صالح گلی است ازخدا .»

- علی بن اسباط فی نوادره عن اسماعیل عمه عن رجل عن أبی عبدالله )علیه السلام )  قال :   « الغُلامُ یلعبُ سَبعَ سِنین وَیَتَعَلَّمُ سَبعَ سِنین وَیَتَعَلَّمُ الحلالِ وَالحَرامِ سَبعَ سِنین .۲ »  « فرزند درهفت سال بازی می کند ودرهفت سال بعد یاد می گیرد ودرهفت سال سوّم حلال وحرام را می آموزد. »

فطرت وتربیت :

-  قال النّبی ( صَلّی اللهُ علیهِ وَآلِهِ ) :«  کُلُّ مُولودٍ یُولَدُ عَلَی الفِطرَةِ فَاَبَواهُ یُهَوِّدانِهِ  وَ

یُنَصِّرانِهِ»۳ « هرمولودی برفطرت سلیم الهی واسلامی زاده می شود ، پس پدران او هستند که اورا به دین یهودی ونصرانی درمی آورند. »

توصیه به فراگرفتن علم :

- قال رسول الله ( صَلّی اللهُ علیهِ وَآلِهِ ) :« اِنَّ المُعَلِّم اِذ قَالَ لِلصَبِیِّ ( بِسمِ الله ) کتبَ اللهُ لَهُ وَ لِلصَبِیِّ وَلِوالِدَیهِ بَرائَةٌ مِنَ النَّار»۴ « وقتی که معلّم به کودک نام خدا بیاموزد ، خداوند برای معلّم ، کودک وپدرومادرش برگه ی آزادی ازآتش را نوشته است . »

- قَال امیرَ المؤمنین )علیه السلام )  : قال رسول الله ( صَلّی اللهُ علیهِ وَآلِهِ ) :« عَلِّمُوا اَولادَکُم اسبَاحَةَ وَالرُّمَایَة ۵» « یاد دهید به فرزندانتان تیراندازی وشنا کردن را »

- قال رسول الله ( صَلّی اللهُ علیهِ وَآلِهِ ) :« مَن قَبَّلَ وَلَدَهُ کَتَبَ الله لَهُ حَسَنَة وَمن فَرَّحَه الله یَومَ القِیامَةِ وَمَن عَلَّمَهُ القُرآن دَعی بَالا بَوَینِ فَکَینَا حلَّتَینِ تَضَی مِن نُورِهِمَا وُجُوهُ اَهلِ الجَنَّة ۶»   « کسی که ببوسد فرزندش را ، خداوند برای او حسنه می نویسد وکسی که فرزندش را شاد کند، خدا او را درروز قیامت شاد می کند وکسی که یاد دهد قرآن را به فرزندش به پدرومادرپوشانده می شود لباس هایی که روشن می شود ازنورآن لباس ها صورت های اهلبهشت .

    اهمیت تربیت اولاد

   ( وَالَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَب لَنَا مِن اَزوَاجِنَا وَذُرِّیَاتِنَا قُرَّةَ اَعیُن وَاجعَلنَا لِلمُتَّقینَ اِمَامَاً)۱

   ترجمه : « آن ها کسانی هستند که می گویند : پروردگارا ازهمسران وفرزندان ما ، مایه ی روشنی چشم ماقرار ده وما راپیشوای پرهیزگاران نما.»

    یکی ازویژگی های مؤمنین راستین این است که توجّه خاصّی به تربیت فرزند وخانواده ی خویش دارند وبرای خود دربرابرآنها مسئولیّت فوق العاده ای قائلند.

    بدیهی است منظوراین نیست که تنها درگوشه ای بنشینند ودعا کنند ، بلکه دعا دلیل شوق وعشق درونیشان براین امراست ورمز تلاش وکوشش.

    مسلّماً چنین افرادی آن چه درتوان دارند درتربیت فرزندان ، هسران وآشنایی آنها به اصول وفروع اسلام وراه های حق وعدالت فروگذار نمی کنند ودرآنجا که دستشان نمی رسد ، دست به دامن لطف پروردگار می زنند ودعا می کنند . اصولاً هردعای صحیحی باید این گونه باشد ، به مقدار توانایی تلاش کردن وخارج ازحوزه ی توانایی دعا نمودن .۲

    ﴿ اللهُ الّذی خَلَقَکُم مِن ضَعفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِن بَعدِ ضَعفٍ قُوَّة…﴾۳ یعنی : « خداوند همان کسی است که شما راآفرید درحالی که ضعیف بودید سپس بعد ازاین ضعف وناتوانی قوّت بخشید وبازبعد ازقوّت ، ضعف وپیری قرار داد ، اوهرچه بخواهد می آفریند واوست عالم وقادر.»

    درآغاز آن چنان ضعیف وناتوان بودید که حتّی قدرت نداشتید مگسی راازخود دور کنید یا آب دهان خویش رانگه دارید ، این ازنظر جسمانی ، ازنظر فکری به مصداق ﴿ لا تَعلَمُونَ شَیئاً﴾ هیچ چیز نمی دانستید ، حتّی پدرومادر مهربان را که دائماً مراقب شما بودند            نمی شناختید، ولی کم کم دارای رشد وقدرت شدید ، اندامی نیرومند وفکری قوی وعقلی توانا ودرکی وسیع پیدا کردید وبااین حال نمی توانستید این قدرت رانگه دارید ودرست همانند انسانی که ازدامنه ی کوه بلندی به فراز قلّه رسیده، ازطرف دیگرسراشیبی راشروع کردید وبازبه قعردرّه ضعف وناتوانی جسمی وروحی رسیدید .

    این آیه نیرو وقدرت جوانی ومستی جوانی ونوجوانی رایادآور می شود ، زمانی که بهترین زمان برای یادگیری وبهره گیری ازقدرت جوانی است .۱

    مرحوم فیض ( علیه الرحمة) درتفسیرصافی ذیل آیه ی شریفه ی ﴿ هُوَ الَّذی یُصَوِّرُکُم فِی الارحَام کَیفَ یَشَاء﴾۲ روایتی نقل می کند که برای همه مخصوصاً پدرومادرها تکان دهنده است ومی فرماید: « وقتی دوملک مصوّرآمدند که کودک را تصویروصورت بندی کنند          خطاب می شود به آن دوملک که نگاه کنید به پیشانی مادر وسرنوشت این کودک راازآنجا برداشت کنید وآن چه درپیشانی مادراست همان را قضا وقدر وسرنوشت این کودک قراردهید.              بعد خطاب  می شود امّا بداء هم برای من قراردهید.

    قضا وقدرتعلیقی است درپیشانی مادربرای کودک ، وآن دوملک هم این کاررا می کنند ، مقدّرات این کودک، سعادت وشقاوت این کودک ، سرنوشت این کودک راازپیشانی مادر      می گیرند ودرپیشانی اومی نویسند وبرای پروردگارعالم بداء قرار می دهند.»

    معنای این جمله که« بداء برای من قراردهید» چنین است ، یعنی پدرومادر دخالت مستقیم درسرنوشت کودک دارند . نمی گوییم علّت تامّه ، بلکه مادرخوب وپدرباتفاوت زمینه سازاخلاق وسعادت فرزندهستند وپدرومادرلاابالی وبی عفّت وبی توجّه به مال حرام وحلال نیزدرتربیت و

سرنوشت فرزندشان دخالت دارند.

    بالاخره این روایت به ما می گوید که پدرومادردخالت مستقیم ومؤثّردرسرنوشت کودک، نوجوان وجوان دارند، به همین دلیل تربیت اولاد دراسلام ازاهمّ واجبات است.

    پیامبر( صلّی الله علیه وآله) فرمودند: « لعنت خدا برآن پدرومادری باد که موجب شود اولادش عاق گردد.»۱

    معنای این جمله این است که اگرپدرومادری اولاد راتربیت صحیح نکنند ودین وادب صحیح به اونیاموزند ، این اولاد معمولاً پرخاشگروطغیان گروبی ادب می شوند ودرمقابل همه حتّی پدرومادرقدعلم می کنند وسبب می شوند که پدرومادرآنها راعاق کنند درحالی که مقصّر خود پدرومادرهستند.

    درروایتی دیگرمی خوانیم پیامبر( صلّی الله علیه وآله) با اصحابشان ازجایی ردمی شدند ، برخورد کردند به بچّه هایی که درآنجا بازی می کردند .  پیامبر( صلّی الله علیه وآله) نگاهی به بچّه ها کردند وبعد فرمودند: « بدا به حال بچّه های دوره ی آخرالزّمان ازدست پدرومادرهایشان، به خاطر این که پدرومادرها به فکردنیای بچّه هایشان هستند، امّا به فکرآخرت آنها نیستند، به فکرتأمین آتیه برای اولادشان هستند امّا به فکرتربیت صحیح ، ادب و دین اونیستند .» سپس فرمودند:« من بری هستم ازاین گونه مردم وآنها هم ازمن بری هستند.»۲

    باعمل تربیت کنید نه بازبان دختربچّه ازاعمال مادرش آداب زندگی، شوهرداری، خانه داری وبچّه داری فرامی گیرد و به وسیله ی رفتارپدرش مردها راشناسایی می کند .

    پسربچّه به وسیله ی رفتار پدرش درس زندگی، زن داری وبچّه داری می آموزد وبارفتارمادرش زن ها را می شناسد وبرای آینده ی خویش تصمیم می گیرد.۳

    حضرت علی )علیه السلام ) می فرمایند: « شما به بزرگان احترام بگذارید تا کودکان به شما احترام بگذارند.» ۱  هم چنین می فرمایند: « پندی که زبان گفتارازآن خاموش وزبان کردار بدان گویا باشد هیچ گوشی آن رابیرون نمی افکند وهیچ نفعی باآن برابری نخواهد کرد.» ۲

    روش الگویی درتربیت فرزندان

    یکی ازمؤثّرترین روشهای تربیتی ، روش الگویی است . دراین روش به جای این که همه چیزراازراه گفتار، پند دادن ونصیحت کردن ، به فرزندان خودبیاموزیم ( روش مستقیم )     سعی می کنیم بارفتار خود به طورغیرمستقیم به تربیت وآموزش فرزندان خودبپردازیم.

    والدین برای تربیت فرزندان باید با اعمال ورفتارشان جوّ خانه راچنان کنند که زندگی درآن فضای تربیتی ، خود به خود به تربیت فرزندان کمک کند . برای این منظورلازم است که آنها با عمل کردن به توصیه هایی که پیوسته به فرزندان خویش می کنند، الگوهای رفتاری زنده ومناسبی برای آنها باشند.

    درسنین نوجوانی ، بی خبری واعتمادی که کودکان نسبت به بزرگترها دارند وجود ندارد و نوجوانان رفتاروکردار والدین ومربّیان خود را زیر ذرّه بین نقّادی وکنجکاوی قرار می دهند و حتّی شاید دراین زمینه زیاده روی نیز بکنند واگرتضادّی دررفتاروگفتارآنان مشاهده کنند نسبت به توصیه هایشان بی اعتماد می شوند .

    اگرنوجوانی نتواند به والدین خوداعتماد بکند ، به طورطبیعی ازحوزه ی اثرپذیری وتربیت آنها خارج می شود . فرزندان به سان درختانی هستند که درآب وخاک خانه رشد می کنند ومعمولاً متناسب باهمان آب وخاک میوه می دهند.

    پدرومادردلسوزبه منظورتربیت صحیح فرزندان خودباید کنترل اعمال، حالات وعواطف خودرا جدّی بگیرند وخویشتن رابی قید، آزاد ، بی تعهّد وبی مسئولیت احساس نکنند. اگرلازم باشد که آنها دراین راه محرومیّتی رابپذیرند ، باید چنین کنند . مثلاً ازرفتن به برخی مهمانی ها که اثرات نامطلوب برفرزندان دارد بپرهیزند، جلوخشم خود را بگیرند، درارتباط باهمسرخود باگذشت وسازشی بیشتررفتارکنند تا درحدّ ممکن ازبروزاختلاف ودرگیری جلوگیری نمایند .۱

    متأسّفانه عدّه ی زیادی ازپدران ومادران این مسئولیّت را درخوداحساس نمی کنند وکمترین توجّهی به آن ندارند ، به این ترتیب بسیاراتّفاق می افتد که درحضورفرزندان خود          مشاجره می کنند وگاه ممکن است کاررابه جاهای باریک ترنیز بکشانند . آنها به این وسیله نوجوان حسّاس وکم طاقت خود را مضطرب می سازند ودرس ناسازگاری وخشونت رادرعمل به آنها می آموزند.۱

    برخی دیگرحریم اخلاق وادب بویژه عفّت کلام رابدرستی رعایت نمی کنند وازاستعمال کلمات نا مناسب واحیاناً زشت ورکیک باکی ندارند. به کاربردن این گونه کلمات سبب می شود که فرزندان ازهمان اوان کودکی حریم ادب راجدّی نگیرند. رواج بد دهنی وفحّاشی دربرخی کودکان ونوجوانان بیش ازهمه ناشی ازهمین علّت است .

    دربرخی خانواده ها حریم حرمت پدربزرگ ومادربزرگ محفوظ نیست . درچنین     خانواده هایی  احترام به پدرومادر را فرزندان درعمل ازپدرومادر خویش فرا می گیرند ووقتی به سنّ رشد برسند ، رفتاری مشابه با پدرومادرخود خواهند داشت ، زیرا درعمل قداست پدرومادر درنظرآنها شکسته است .

    روش الگویی بهترین ، مؤثّرترین وطبیعی ترین وسیله برای انتقال ارزشهای اخلاقی و فرهنگی درخانواده است وطی آن فرزندان درمسیر طبیعی زندگی به راحتی این ارزش ها را فرا می گیرند وبه آنها خومی گیرند. اشکالاتی که معمولاً درروش های مستقیم پیش می آید      ( ازقبیل ایجاد احساسات منفی ، مقاومت وامثال آن ) دراین روش هرگز به وجود نمی آید . نوجوان به طورفطری میل وکشش به سوی ارزش های انسانی واخلاقی دارد ودرصورتی که شرایط فراهم باشد به راحتی این ارزش ها دردرون اوشکوفا می شوند.

ارزش هایی چون آرمان خواهی، نوع دوستی و… دردوران بلوغ به شکوفایی می رسند و خانواده باید با برنامه های اصولی این ارزش ها را به رشد تکاملی خود برساند وازاین نیروی معنوی سرشارنوجوانان بهترین استفاده رابه عمل آورند.۱

       تربیت به وسیله ی دوست :

دوستان دریکدیگر تأثیر می گذارند وهم سان وهم خو می شوند ، به همین جهت دوست را می توان به عنوان یک عامل مؤثّردرتربیت محسوب کرد .

اسلام نیزبه این نیازطبیعی وارزش دوست توجّه داشته که انسان را درتهیّه دوست ونگهداری آن تشویق می کند.

    ﴿ یَا وَیلَتَی لَیتَنِی لَم اَتَّخِذ فُلا ناً خَلیلاً ﴾۲ یعنی : « ای وای برمن ! ای کاش( فلان شخص گمراه) رادوست خود انتخاب نکرده بودم.»

    بدون شکّ عامل سازنده ی شخصیّت انسان ، بعد ازاراده وخواست وتصمیم او ، امورمختلفی است که ازاهمّ آنها هم نشین ودوست ومعاشراست، چرا که انسان خواه وناخواه تأثیرپذیراست وبخش مهمّی ازافکار وصفات اخلاقی خود را ازطریق دوستان می گیرد . این حقیقت هم ازنظرعلمی وهم ازنظرطریق تجربه ومشاهدات حسّی به ثبوت رسیده است .

    این تأثیرپذیری هم ازنظرمنطق اسلام تا آن حدّ است که درروایات اسلامی ازپیامبرخدا حضرت سلیمان )علیه السلام )  چنین نقل شده :« لا تَحکُمُوا عَلی رَجُلٍ بِشَیءٍ حتّی تَنظُرُوا إلی مَن یُصَاحَب ، فَاِنَّمَا یَعرِفُ الرَّجُل بِاِشکَالِهِ وَاَقرانِهِ وَیَنسِبُ عَلی اَصحابِهِ وَاخوانِهِ » ۳ « درباره ی کسی قضاوت نکنید که به دوستانش نظر بیافکند ، چراکه انسان به وسیله ی دوستان ویاران و رفقایش شناخته می شود.»

    امیر المؤمنین )علیه السلام )  درگفتارگویای خود می فرمایند:  «وَمَن اَشبَهَ عَلَیکُم امرهِ وَلَم تَعرَفُوا دینِهِ فَانظُرُوا إلی خُلَطائهِ فَان کانُوا اهلَ دینِ الله فَهُوَ علی دینِ الله وَاِن کَانُوا علی غَیرِ دینِ الله فَلا حَظ لَهُ مین دینِ الله »۴  « هرگاه وضع کسی برشما مشتبه شد ودین اورا نشناختید به دوستانش نظرافکنید ، اگر اهل دین وآئین خدا باشند اونیز پیروآئین خداست واگربرآئین خدا نباشد اونیز بهره ای ازآئین حق ندارد.»

    به راستی گاه نقش دوست درخوشبختی وبدبختی یک انسان ازحرّ عاملی مهم تراست ، گاه

اوراتاسرحدّ فنا ونیستی پیش می برد وگاه اورابه اوج افتخار می رساند.۱

    عن أباالحسن سل عن افضل عیش الدّنیا ؟ فقال: سعة المنزل وکثرةُ المحبّین۱ ازحضرت

أبوالحسن سؤال شد که:بهترین زندگی ها کدام است؟ فرمودند :«وسعت منزل وکثرت دوستان.»

نتیجه ی دوستی فقط معاشرت ورفت وآمد وگفت وشنود نیست ، بلکه آثاربیشترومهمتری بر آن مترتّب می شود . مهم ترین اثری که برآن مترتّب می شود عبارت است ازتأثیری که دربین آنان انجام می گیرد ، به او اعتماد می نماید وگفتارش را باورمی کند، هم سان وهم رنگ او  می شودواین بدان جهت است که دربین دوکودک یا دونوجوان ، سنخیّت وتناسب روحی خاصّی وجود دارد که چنین سنخیّتی بین آنها ویک فرد بزرگ سال وجود ندارد .

دوکودک یا دو نوجوان بیگانه نیستند ، افکاروخواسته های درونی یکسانی دارند ، حرف یکدیگررا بهترمی فهمند ، بهترمی توانند نسبت به همدیگراعتماد نمایند واسراردل خود را درمیان بگذارند وراهنمایی بخواهند . به همین جهت انتخاب دوست را می توان یکی ازعوامل مؤثردرتربیت دانست .

نوجوانان چون ساده لوح و زود باور وکم تجربه اند ، زود فریب می خورند ودردام های فساد گرفتار می شوند ، هم خودشان باید درانتخاب دوست دقّت کنند وهرکسی را به دوستی نپذیرند ، هم اولیاء ومربّیان باید درتهیّه ی دوست خوب واجتناب ازدوست بد ، به آنان کمک نمایند .

والدین نمی توانند ونباید فرزند خود را ازدوست گرفتن بازدارند ، چون یک نیازطبیعی است وجلوگیری ازآن ممکن است موجب عکس العمل های سوء روانی گردد ، بلکه باید به اوکمک کنند تا دوست خوب انتخاب کند .

دوست گیری یک امرفرمایشی ودستوری نیست تا با دخالت مستقیم والدین انجام بگیرد .

کودک ونوجوان فردی را به دوستی می پذیرد که که با استقلال وآزادی او را انتخاب نموده باشد ودوست تحمیلی را دوست واقعی وقابل اعتماد نمی داند .

پس والدین خوب باید ازبین بچّه های خویشان یا همسایگان یا دوستان افراد خوب ومؤدّبی را پیدا کنند و وسیله ی بازی ومعاشرت فرزند خود را با آنان فراهم سازند . این وضع را تا مدّتی به دفعات مکرّرادامه دهند ودرطول این مدّت به طورغیرمستقیم مراقب آنان باشند ، چنان چه احساس کردند که با یک یا چند نفرازآنها انس گرفته وطرح دوستی ریخته ، وسیله ی ارتباط و رفت وآمد بیشترآنان را فراهم سازند .

کاردیگری که والدین می توانند انجام دهند ، این است که موضوع دوست گیری را رسماً با فرزند خود درمیان بگذارند وبگویند : ما می دانیم که تومیل  داری یک نفریا چند نفردوست  خوب وصمیمی داشته باشی ، مانعی ندارد ، این فکرخوبی است ، ولی باید توجّه داشته باشی که دوست خوب ، بسیارمفید وسودمند واسباب آبروی انسان است ، ولی دوست بد بسیارخطرناک وزیان بخش است . آن گاه فواید دوست خوب ومضارّ دوست بد را برایش بیان کنند.۱

پس علایم وصفات دوست خوب وبد را برایش کاملاً توضیح دهند وبگویند : مواظب باش با افراد بد دوستی نکن . بعد ازآن به طورغیرمستقیم برارتباطات ورفت وآمدهای اونظارت نمایند.

اگردیدند با فرد صالح وخوبی طرح دوستی ریخته ، وسیله ی ارتباط بیشترآنان را فراهم سازند وچنان چه احساس کردند با فرد ناشایسته ای معاشرت می کند ، با کمال نرمی وزبان خوش به او یاد آورشوند که : این دوست تو دارای فلان عیب ونقص است وصلاح نیست با اومعاشرت کنی وآثاروعواقب سوء معاشرت با اورا مشفقانه توضیح دهند وازاوبخواهند که ازمعاشرت با او خودداری کند واگربا نرمی ومدارا حاضرشد معاشرت با دوست بد را ترک کند باید به هرطریق ممکن جلوی اورا گرفت ، چون دوست بد بسیارخطرناک وزیان بار است و والدین نمی توانند دراین باره کوتاهی کنند والاّ سعادت فرزند خود را درخطرخواهند افکند.۱

قال رسول الله ( صَلّی اللهُ علیهِ وَآلِهِ ) :« اَلمَرءُ عَلی دینِ خَلیلِهِ فَلیَنظُر اَحَدُکُم من یَخالِل .» ۶

« آدمی بردین دوستش است ، پس نگاه کن چه کسی را دوست خود قرار داده ای .»

- قَالَ الصّادِقُ )علیه السلام )  :« مَن یُصحَبُ صَاحِبُ السُّوء لا یُسلَم .» ۱ « آن که با دوست ناباب مصاحبت می کند به سلامت نمی ماند وحتماً آلوده می شود . »

  قاطعیت در تربیت

 

---

۱-  سید مهدی برومند ،شیوه های تعلیم درقرآن وسنت، ص ۲۸ و۲۷

 ۱- عصام عیتاری ، تربیت وآموزش کودک دراسلام ، دکترعبدالصاحب یادگاری ، چ ۱۳۷۰، ص ۹

۲- سید علی حسین زاده ، سیره تربیتی پیا مبر واهل بیت ،  ج ۱ ص۱۲

۳- نوری طبرسی، مستدرک الوسا ئل ، ج ۲ص ۶۲۵

۱- شیخ محمّدبن الحسن الحرّ عا ملی ،  ج ۷ ص ۹۷

۲- مستدرک الوسا ئل ، ج ۲ ص ۶۲۵

۳- محمّد با قرمجلسی ، بحا رالانوار،  ج ۶۷ ص ۱۳۳

۴- مستدرک ج ۲ ص ۶۲۵

۵- وسائل الشیعه ، ج ۷ ص ۱۹۴

۶- هما ن منبع ص ۱۹۴

۱- فرقان آیه ۷۴

۲- نا صر مکارم شیرازی، تفسیرنمونه،  ج۱۵ص ۱۶۶-۱۶۷

۳- روم آیه ۵۴

۱- نمونه ج۱۶ ص ۴۷۹-۴۸۰

۲- آل عمران آیه ۶

۱- بحارالانوار ج۷۷ص۵۸

۲- استا د حسین مظا هری، تربیت فرزند ازنظراسلام، ص ۲۰۴

۳- ابراهیم امینی ، آیین تربیت ،ص ۲۱

۱- عبدالواحد الامدی التمیمی،غررالحکم ودررالکلم،ترجمه ی محمد علی انصاری قمی، ص ۷۸

 ۱- تربیت فرزند ازنظراسلام ص ۲۳۲

۱- محمد علی سا دات ، راهنمای پدران ومادران ،ج ۱تلخیص ازص ۱۱۳- ۱۱۷

۱- هما ن منبع ، تلخیص از ص ۱۱۳-۱۱۷

۲- فرقا ن آیه ۲۸

۳- شیخ عبّاس قمی،  سفینة البحا ر، ج۲ص ۲۷

۴- بحا رالانوار ج۷۴ص ۱۹۷

اشتراک بگذارید: