11 ص
تولید اسپان
تعریف
اسپان[1]، در واقع بذر قارچ بشمار رفته و شامل توده سفید رنگ میسلیومی حاصل از کشت خالص قارچ در مراحل قبلی است که به روش خاص آزمایشگاهی بر روی یک ماده ناقل کشت شده و از آن برای تلقیح در بستر کاشت آماده استفاده میگردد. ماده ناقل بر حسب نوع قارچ متفاوت بوده که از این نظر؛ میتوان اسپانها را به دو نوع بذری (ماده ناقل بذر چاودار) و غیر بذری (با ماده ناقل کود اسب؛ پرلیت و یا براده چوب) تقسیم بندی نمود.
با نگاهی به تاریخ درمییابیم که روند تولید اسپان قارچ و بالاخص نوع پرطرفدار دکمهای دستخوش تغییر و تحول فراوانی شده تا بصورت امروزی تکامل یافته است. در طی قرن هجدهم میلادی، که پرورش قارچ خوراکی مراحل اولیه خود را طی مینمود؛ تولید کنندگان اسپان مورد نیاز خود را با جمعآوری تودههای میسلیومی از طبیعت که قارچ در آن به طور طبیعی رشد کرده بود جمعآوری نموده و برای تحریک رشد میسلیومها از مکملهای غذایی و به خصوص کود اسب استفاده میکردند و در بعضی موارد؛ هم چنین از کمپوست مصرفی در کشت قبلی؛ به عنوان اسپان در کشتهای بعدی استفاده مینمودند. در هر صورت، از آنجا که در هیچ یک از روشهای فوق از کشت خالص قارچ استفاده نمیشد و شرایط نیز استریل نبود؛ با مصرف این گونه اسپانها، بسیاری از آفات و امراض نیز همراه با اسپان به بسترها منتقل شده و عملکرد را پائین میآوردند.
اسپانزنی و پنجهدوانی میسلیومها
تلقیح کمپوست یا بسترها با اسپان را اسپانزنی[1] و به احاطه شدن بسترها با میسلیوم قارچ، پنجه دوانی[2] میگویند. برای رسیدن به حداکثر عملکرد؛ نکات مهمی را باید در این دو مرحله رعایت نمود که اهم آنها عبارتند از:
1- مقدار رطوبت بستر
2- دمای بستر
3- وزن خشک بستر بازای هر فوت مربع از سطح کشت
4- مدت زمان پنجهدوانی
مقدار رطوبت
میسلیوم قارچ در محیط خیلی خشک یا خیلی مرطوب، قادر به رشد نخواهد بود. در بسترهای کم آب یا خشک؛ بعلت فقدان آب لازم برای انتقال و سوخت و ساز مواد غذایی؛ رشد میسلیومی بصورت کپهای و تنک بوده و تشکیل کلاهکها بسیار ضعیف خواهد بود. و از طرف دیگر، در یک محیط بیش از اندازه مرطوب، رشد میسلیومی متوقف شده و یا میسلیومهایی بیش از اندازه نخ مانند و ضعیف تولید میشوند. طی آزمایشات کنترل شده که بر روی قارچ دکمهای در کمپوست طبیعی (کود اسبی) صورت گرفته؛ مشخص شد که در صورت انحراف رطوبت بیش از 2 درصد از حد مطلوب؛ باعث کاهش یا افت محصول خواهد شد. انحراف بیشتر از 5 درصد معمولاً منجر به پیدایش میسلیومهایی خواهد شد که قدرت تولید کلاهک را ندارد. لذا؛ بایستی کمپوست خشک را در مرحله اسپانزنی اندکی مرطوب کرده و بخوبی این رطوبت را به تمام نقاط منتقل سازیم تا مبادا لکههای مرطوب ایجاد شوند. معمولاً در مورد یک کمپوست بیش از حد مرطوب، مقداری گچ (CaSo4) میافزائیم تا آب اضافی آن را جذب نماید.