روش تحقیق-تاریخچه نوروز در ایران
اختصاصی از یارا فایل روش تحقیق-تاریخچه نوروز در ایران دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .
فرمت فایل : word(قابل ویرایش)
تعداد صفحات:52
فهرست مطالب:
عنوان صفحه
پیشگفتار ............................................................................................................................................ الف
مقدمه ................................................................................................................................................. ج
فصل اول :
علت پیدایش و آغاز نوروز ..................................................................................................... 1
پیشینه کهن نوروز ................................................................................................................... 2
فصل دوم :
تاریخ نوروز درایران ............................................................................................................... 11
نوروز و نوروزیه های دوره صفوی .............................................................. 17
گزارش رساله آقارضی قزوینی .................... 19
گزارش رساله خواجویی ............................. 22
مراسم نوروز دردوره هخامنشیان ................................................................. 25
نوروز دردوره ساسانیان ............................................................................... 26
فصل سوم :
نوروز درفرهنگ شیعه ......................................................................................................... 27
نوروز درمنابع کهن شیعی ............................................................................ 28
نوروز درمنابع اهل سنت .............................................................................. 31
نوروز درمنابع شیعی قرن هفتم به بعد ............................................................ 32 فصل چهارم :
چهارشنبه آخرسال(چهارشنبه سوری) ................................................................................. 36
فصل پنجم :
پنج شنبه آخرسال .............................................................................................................. 37
فصل ششم :
روز ها، یا ماه جشن نوروز ............................................................................................... 38
میرنوروزی ........................................................................................ 38
فال گوش .......................................................................................... 39
قاشق زنی .......................................................................................... 40
نورو چراغ ......................................................................................... 40
سیزده بدر .......................................................................................... 40
فصل هفتم :
کاشتن سبزه ..................................................................................................................... 43
درباره سفره پررمز و راز هفت سین .................................................................................. 44
فصل هشتم :
حاجی فیروز ها ............................................................................................................. 50
فصل نهم :
مبنای محاسبه روز نوروز .............................................................................................. 51
فهرست منابع ........................................................................................................................... 52
علت پیدایش و آغاز نوروز
از آنجا که درباره علت پیدایش و آغاز نوروز سخنانی متفاوت گفته و نوشته شده است برای آنکه این آیین بسیارکهن بهترتفهیم گردد سعی برآن شده نوشته هایی که مستند ترو از نظر تنحقیق قابل قبول ترمی باشند آورده شود. با توجه به این که اگربپذیریم که هرافسانه و داستانی یک مبنای تاریخی داشته است، می توانیم بگوییم که این جشن از سده های سیزدهم و چهاردهم پیش از میلاد حتی از اوایل هزاره دوم پیش از میلاد نیز مرسوم بوده است"1". همچنین دربابل آیینی به نام آکیتو بوده است که آیین نوروزی بابلی بوده است ، جشن سال نو بابلی همه ساله از آغاز تا دهم ماه نیسان"2" با رسم ها و تشریفات خاص برگزارمی شد. و دوباره درنیمه دوم سال یعنی درماه تیشتری tishtari تکرارمی شد. درهزاره دوم پیش از میلاد جشنواره آکیتو را که نام دیگرآنzag-mllg است درهمه شهرهای بزرگ و آباد بین النهرین مانند بابل، نینوا و حران و... برپا می کردند. این جشن حتی دردوره هخامنشی و سپس دردوران سلوکیان نیز از رونق نیفتاد، میان جشن سال نو آکتیو و نوروز ایرانی همسانی های فراوان به چشم می خورد که برخی از پژوهشگران بدان اشاره کرده اند. گفتنی است که واژه جشن به فارسی امروز به معنای عید"3" و روز شادمانی (عمومی و ملی) به کارمی رود از واژه" یسن" گرفته شده است، این واژه درپهلوی یزشن به معنای ستایش و پرستش است زیرا اساسا تمام جشن های ایرانیان باستان، دینی بوده است. نظیراین جشن درسابردین های قدیم و جدید موجود است که آن را جشن اموات( فروهرها) می گویند. همچنین نوروز واژه ای است که مرکب ازدو جزء که روی هم رفته به معنای روز نوین است و برنخستین روز از یکمین ماه سال خورشیدی اطلاق می شود و دراصطلاح جشن سرسال ایرانی است که درروز نخست ماه فروردین ، آغاز فصل بهار، برگزارمی شود، نوروز درپهلوی نک رچ و درفارسی نیروز یا فیروز می باشد.
درگاه شماری ایرانیان باستان، سال خورشیدی به دوازده ماه سی روزه تقسیم می شد. ( هفته وجود نداشت) و هرروز از ماه به نام یکی از فرشتگان نامگذاری شده بود مثلا نخستین روز هرماه اورمزد( هرمزد) روز دوم بهمن روز، روز سوم اردیبهشت روز و... خوانده می شد و درهرماه یک روز وجود داشت که درآن ماه و روز هردو به نام یک ایزد خوانده شده بود. روزی که نام ماه به نام آن روز برابرمی افتاد، این روز ها را ایرانیان گرامی می داشتند و آن ها را جشن می گرفتند، بدین قراردوازده جشن دردوازده ماه سال برگزارمی شد.
بنا براین درهرسال دوازده روز شادمانی می کردند، این جشن ها چنین نامیده می شدند: فروردین گان، اردیبهشتگان، خردادگان، تیرگان، مرداد گان، شهریورگان، مهرگان، آبانگان، آذرجشن، دی جشن، بهمنگان یا بهمنجه و اسفند گان، به جز این جشن ها، جشن های دیگری داشتند که درنوروز، سده، جشن نیلوفر، خرم روز، سپرسوز، آبریز گان و شب چله یا تولد مهرمی گفتند، بزرگترین آن جشن شکوهمند نوروز بود که با ورود خورشید به برج حمل( نیمکره شمالی) درروز یکم فروردین هرسال آغاز می شود.
همان گونه که قبلا آمد سال خورشیدی به دوازده ماه سی روزه تقسیم می شد که جمعا 360 روز بود اما سال واقعی 360 روز نبود، هنوز پنج روزو شش ساعت و حدود ده دقیقه از آن باقی مانده بود، به همین منظوردر
________________________________________
1- از هزاره سوم ق- م درآسیای غربی دو جشن رواج داشته است، عید آفرینش که دراوایل پاییز و عید باززایی که دراوایل بهاربرگزارمی شد.
2- نخستین ماه بهاری درگاه شماری بابلیان
3- عید به معنی هرآنچه که باز آید، هرروزی که درآن انجمن با تذکاربرای فضیلت یا حادثه بزرگی باشد، گویند از آن رو به این نام خوانده شده است که هرسال شادی نوینی باز آرد و اصل آن عود است.
آیین ایران باستان پس از 12 ماه یس روزه پنج روز را رها می کردند و روز ششم را جشن( نوروز) می گرفتند. آن پنج روز( پنجه مستقره) نیز برای خود مراسم، آداب ترتیبی داشت و جشن می گرفتند( این پنج روز را، که همزمان با یکی از شش گهنبار) ششمین جشن آفرینش مردمان است جشن می گرفتند، مراسم پنجه مستقره تا سال 1304 که تقویم رسمی شش ماه اول سال را سی و یک روز قرارداد، برگزارمی شد.
محمود روح الامینی درکتاب آیین ها و جشن های کهن درایران امروز چنین نوشته: درادبیات فارسی جشن نوروزی را، مانند بسیاری دیگر از آیین ها، رسم ها، فرهنگ ها، و تمدن ها به نخستین پادشاهان نسبت می دهند. شاعران و نویسندگان قرن چهارم و پنجم هجری، چون فردوسی، منوچهری، عنصری، بیرونی، طبری، مسعودی، گردیزی و بسیاری دیگرکه منابع تاریخی و اسطوره ای آنان بی گمان ادبیات پیش از اسلام بوده، نوروز و برگزاری جشن نوروز را از زمان پادشاهی جمشید می داند.
فردوسی درشاهنامه می فرماید:
جهان انجمن شد برتخت اوی از آن برشده فره بخت اوی
به جمشید برگوهرافشاندند مرآن روز را روز نو خواندند
سرسال نو هرمز فرودین برآسوده از رنج تن، دل زکین
به نوروز نو شاه گیتی فروز بزرگان به شادی بیاراستند
برآن تخت بنشست فیروز روز می و رود و رامشگران خواستند
نوروز، سالگرد طبیعی کارو زایش و پویش و امید ملت ها و یادگارخوبان گذشته ماست، روزی که درآن زرتشت زاده می شود، به پیامبری می رسد، روزی که پروردگارمی گوید:" ای زرتشت من درفروردین به جها نیان جان دادم و ایران را بیافریدم".
روزی که زیبایی آفرینش دربالاترین چهره خود آشکارمی شود. روز تقسیم جهان به دست فریدون بین سه فرزندش، روزی که اژدها به دست سام نریمان کشته شد و افراسیاب تورانی به دست کیخسرو شکست می خورد. روز پیروزی نوربرتاریکی و زیبایی برپلشتی. آقای روح الامینی درکتاب آیین ها و جشن های کهن درمورد پایداری نوروز می نویسد:
" برگزاری شکوهمند، باورمند و همگانی این جشن دردستگاه های حکومتی و سازمان های دولتی و غیردولتی و دربین همه قشرها و گروه های اجتماعی، بی گمان، از ویژگی های ایران زمین است، که با وجود جنگ و ستیز ها، شکست ها و دگرگونی های سیاسی، اجتماعی، اعتقادی، علمی و فنی، از روزگاران کهنپابرجا مانده، و افزون برآن به جوامع و فرهنگ های دیگرنیز راه یافته است و درمقام مقایسه، امروز جامعه و کشوری را با جشن و آیین چندین روزه ای که چنین همگانی و مورد احترام و باورخاص و عام، فقیرو غنی، کوچک و بزرگ، وبالاخره شهری و روستایی و عشایری باشد، سراغ نداریم".
پیشینه کهن نوروز
نویسندگان و دانشمندان ایرانی در آثارخود مطالبی آورده اند که نشاندهنده پیشینه کهن نوروز است
از آن جمله:
1- مولف برهان قاطع چنین نوشته است:
نوروز به معنی نواست و آن دو باشد، یکی نوروز عامه و دیگری نوروز خاصه و نوروز عامه روز یکم فروردین ماه است که آمدن آفتاب به نقطه اول حمل باشد و رسیدن او به آن نقطه اول بهاراست. گویند خدای تعالی دراین روز، عالم را آفرید و هرهفت کوکب دراوج تدویربودند و اوجات همه درنقطه اول حمل بود دراین روز حکم شد که به سیرو دوردرآینده و آدم علیه السلام رانیز دراین روز خلق کرد. بنابراین، این روز را نوروز گویند. بعضی گفته اند:
جمشید که اول جم نام داشت و عربان او رامنو شلخ می گویند، سیرعالم می کرد چون به آذربایجان رسید، فرمود: تخت مرصعی را برجای بلند رو به جانب مشرق گذارند و خود تاج مرصعی برسرنهاده، برآن تخت بنشست ، همین که آفتاب طلوع کرد و پرتواش برآن تاج و تخت افتاد شعاعی درغایت روشنی پدیدآمد، مردمان از آن شادمان شدند و گفتند: این روز نو است. چون درزبان پهلوی، شاه را" شید" می گویند، این لفظ را برجم افزودند و او را جمشید خواندند و جشن عظیم کردند و از آن روز، این رسم پیدا شده، نوروز خاصه روزی است که نام آن روز، خرداد است، روز ششم فروردین ماه باشد و درآن روز هم جمشید برتخت بنشست و خاصان راطلبید و رسم های نیکو گذاشت و گفت خدای تعالی شما را خلق کرده است. باید که به آب های پاکیزه تن بشویید، غسل کنید و به سجده و شکراو مشغول باشید و هرسال دراین روز به همین دستورعمل نمایید و این روز را بنابراین نوروز خاصه خواندند و گویند: اکاسره هرسال از نوروز عامه تا نوروز خاصه که شش روز باشد حاجت های مردمان را برآورندی و زندانیان را آزاد کردندی و مجرمان را عفو فرمودندی و به عیش و شادی مشغول بودندی و معرب آن نیروز است.
2- درتاریخ بلعمی که ترجمه فارسی تاریخ طبری است( 302 هجری قمری) درباره نوروز می نویسد:
... و نخستین روز که به مظالم نشست( جمشید) روز هرمزد بود از ماه فروردین پس آن روز را نوروز نام کرد، تا کنون سنت گشت.
3- جریرطبری درتاریخ الطبری صفحه 175 چنین نوشته:
پس از تهمورث جمشید بود و نخستین کسی که سلاح کرد او بود سلاح مردمان از چوب و سنگ بود. او شمشیرو حربه و کارد کرد، و کرباس کرد و ابریشم و رنگ های الوان و دیوان را فرمود تا گرمابه نهادند و غواصی کردند و گوهرها از دریا برآوردند، و مردم را بیاموختند، و راه اه بنهادند از شهربه شهر، و این گچ و سپیداب و رنگ ها آورند، و این سپرغم ها و بوی ها چون عود و مشک و کافورو عنبرو غالیه رسم آورد. مردمان جهان را چهارگروه کرد، گروهیدانایان و دبیران، و گروهی لشکریان و گروهی کشاورزان و گروهی پیشه وران و هرگروهی را گفت که هیچ کس مبادکه به جز کارخویش کند. آنگاه بگفت تا چراغی از آبگینه برای او بسازند و شیاطین را در آن جای داد و بر آن نشست و درهوا از شهرخویش دنباوند تا بابل به یک روز
رفت و آن روز هرمز روز فروردین ماه بود، و مردم از این شگفتی که دیدند( آن روز را) نوروز گرفتند، و بگفت
تا این روز و پنج روز بدنبال آن را عید گیرند و شادی و خوشی کنند. و درجایی دیگرجریرطبری گوید:
پس علما گرد کرد( جمشید) و از ایشان پرسید که: چیست که این پادشاهی برمن باقی و پاینده دارد؟ گفتند داد کردن و درمیان خلق نیکی. پس او داد بگسترد و علما را بفرمود که روز مظالم من بنشینم شما نزد من آیید تا هرچه دراو داد باشد مرا بنمایید تا من آن کنم و نخستین روز که به مظالم بنشست روز هرمزد بود از ماه فروردین، پس آن روز را نوروز نام کرد، تا اکنون سنت گشت.
4- مطهربن طاهرمقدسی درکتاب البداء و التاج صفحه 140 گوید: سوارعجله شد( جمشید) و درهوا به هرجا که می خواست سیرو گردش کرد، اولین روزی که درعجله نشست روز اول فروردین بود و چون براثراین پروازروشنی و جلوه روز را دید آن را نوروز نامید.
5- مسعودی درمروج الذهب می نویسد:
پس از او( تهمورث) برادرش جمشید به پادشاهی رسید و او درفارس زندگی می کرد، گویند به دوران او طوفان شد. بسیاری از کسان براین رفته اند که نوروز به روزگاراو پدید آمد و به دوران او رسم شد...
پایان نامه بررسی جشن نوروز در ایران باستان
اختصاصی از یارا فایل پایان نامه بررسی جشن نوروز در ایران باستان دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .
فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)
تعداد صفحات:149
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد تاریخ
گرایش ایران باستان
فهرست مطالب:
چکیده مطلب
پیش گفتار
مقدمه
نقد و بررسی منابع
مدخل 1- خاستگاه و پیشینه نورز
2- پیوند نوروز با افسانه ها و اساطیر کهن
3- علت و چگونگی پیدایش نوروز
4- گاهشماری و نوروز
5- جشن فروردگان و ارتباط آن با نوروز
6- بررسی جشن نوروز در ادوار تاریخی ایران باستان
الف - نوروز در عهد ماد
ب - نوروز در عهد هخامنشیان
ج - نوروز در عهد اشکانیان
د - نوروز در عهد ساسانیان
7- چگونگی بر پایی آئینهای نوروزی
الف - نوروز کوچک (عامه) نوروز بزرگ (خاصه)
ب - علت و چگونگی پیدایش چهارشنبه سوری
ج - مراسم چهارشنبه سوری
د - مراسم فالگوشی ایستادن یا فال کوزه
ه - مراسم شال اندازی و قاشق زنی
8- سفره هفت سین
9- آئین سیزده بدر
10- جشن آب پاشان (آبریزگان)
الف - مراسم کوسه برنشین
ب - مراسم میرنوروزی
ج - حاجی فیروز
11- نوروز در کشورهای دیگر
الف - نوروز در هند
ب - نوروز در عثمانی (ترکیه)
ج - نوروز در چین
12- نوروز از دیدگاه اسلام
13- علت ماندگاری نوروز
14- جشن مهرگان و فلسفه وجودی آن
15- چگونگی برپایی جشن مهرگان در ادوار تاریخی ایران
الف – برپایی جشن مهرگان در عهد هخامنشیان
ب- مهرگان در عهد اشکانیان
ج- مهرگان در عهد ساسانیان
16- چگونگی گسترش آئین مهر به سرزمین های دیگر
نتیجه
فهرست منابع
چکیده مطالب به زبان انگلیسی
چکیده سخن
نوشته حاضر تحقیق و پژوهش پیرامون برگزاری جشن نوروز در ایران عهد باستان است که در این پژوهش به زمینه ها و ریشه های کهن آن در بین اقوام اولیه ساکن در ایران پرداخته شده و طی بررسیهایی که صورت گرفت معلوم گردید که جشن نوروز قبل از ورود آریائیها به ایران در بین اقوام آشوری، بابلی و ایدامی و دیگر ساکنان بومی منطقه، رایج بوده است و آریائیها این جشن را از ساکنان منطقه فرا گرفته اند که بیان از ریشه ای چند هزار ساله دارد.
از طرفی شکل گیری آن، ریشه در باورها و اعتقادات و اساطیر کهن جوامع آن روز دارد که برگرفته از وقایع و پدیده های طبیعی و در جهت همراهی با طبیعت صورت می گرفت.
مبحث بعدی که در این پژوهش آمده گاهشماری و تعیین برگزاری نوروز و تغییراتی که در زمان برگزاری آن ایجاد می شد با چگونگی محاسبه کبیسه و تثبیت زمان آن در آغاز بهار را روش نموده ایم.
همچنین به بر پایی جشن فروردگان و گسترش آن در زمان زرتشتیان در عهد ساسانیان وبررسی سیر تاریخی نوروز در عصر مادها، هخامنشیان – اشکانیان و ساسانیان و گسترش آن در بین اقوام مختلف اشاره گردیده و سپس به بیان چگونگی بر پایی آئینهای نوروز و فلسفه و اهداف برگزاری این آداب و رسوم توسط مردم، و نقش ایرانیان پس از اسلام درگسترش و برپایی این جشن در کشورهای دیگر از جمله هند – ترکیه – چین و توسعه آن به کشورهای دیگر اشاره نموده ایم و در نهایت به دیدگاه اسلام نسبت به جشن نوروز و جایگاه آن در اسلام، علل ماندگاری این جشن در طول تاریخ، و همچنین به چگونگی پیدایش جشن مهرگان و بررسی آن در ادوار تاریخی ایران مباحثی ارائه گردیده است.
پیش گفتار
عظمت وجلال هر ملتی در تاریخ گذشته و در عناصر فرهنگی و تمدنی آن جامعه نهفته شده است. و ایران این سرزمین پهناور با قدمتی به در ازای تاریخ و گنجینه ای از فرهنگ و ادب که در طول هزاران سال پایدار و سرافراز بر تارک تاریخ همچون گوهری می درخشد و مایه فخر بشریت است.
اصولا فرهنگ هر ملتی از عناصر مختلفی شکل می گیرد که بخشی از هویت یک جامعه را تشکیل می دهد و باعث پیوند نسلها یک جامعه با هم در طول تاریخ می شود. شاید هیچ سنتی به قدمت، نفوذ و پایداری و ماندگاری نوروز نبوده است که باعث تقویت روحیه ملی و همبستگی قومی در ایران شده باشد. پژوهش حاضر تلاشی در جهت معرفی این میراث گرانبار و کهن است که کمتر درباره علت و فلسفه وجودی آن قلم زده شده از این رو برخود وظیفه دانستم که پیرامون علت وجودی و پیشینه تاریخی و فلسفه بعضی از آداب و رسوم آن این پژوهش را انجام دهم تا گامی هرچند کوچک در جهت معرفی و حفظ و حراست از این فرهنگ کهن برداشته باشم.
مقدمه
تار و پود سنتهای اصیل هر ملتی، با احساس و اندیشه افراد آن ملت پیوند ناگسستنی دارد. پیوندی که ریشه های آن در اعماق روح نسلها نهفته و طی قرون و اعصار مهمترین عامل اتحاد و همبستگی فکری و روحی، در بین طبقات مختلف مردم یک سرزمین بوده است. بدون شک، اهمیت و ارزش این یادگارهای ارزنده با پیشینه تاریخی آنها رابطه مستقیم دارد و هر اندازه گذشته های ملتی درخشان تر وسابقه تمدنش طولانی تر باشد در سنتها و فرهنگ اصیل آن وسعت و شکوهی بیشتر جلوه گرمی شود.
اقوام ایرانی در طول تاریخ همواره از فرهنگی وسیع و پایدار برخوردار بوده و در هر دوره و زمانی از دل و جان در نگاهداری و بزرگداشت آن کوشیده است. این فرهنگ درخشان، در فراز و نشیب تاریخ ایران و در برابر هجوم بیگانگان نه تنها مهمترین عامل بقای حیات ایرانی بوده، بلکه بر همین اساس فرهنگ ایرانی پیوسته چون میراثی گرانبها از اسلاف به اخلاف رسیده و هر نسلی نگهداری و نگهبانی آن را از اهم وظایف خود شمرده است. کوشش و تلاشی که گذشتگان ما طی قرنهای متمادی در راه انجام این وظیفه مهم ملی متحمل شده اند و پایداری ها و فداکاری هائی که دراین زمینه از خودنشان داده اند بصورت عظمت و شکوهی تاریخی و در عین حال غرور ملی در فرهنگ دیرین ایرانی جلوه گر شده و آن را مقام و منزلتی خاص بخشیده است و آن را بعنوان وظیفه ای ملی و میهنی به عهده ما گذاشته اند.
بی گمان نوروز برای هر ایرانی در آغاز سال و شکوه بهاری یکی از رسوم زیبا و دلفریبی است که با شور و شوق بر جان هر ایرانی نشاط جاودانه می افکند و یکی از این سنتهای کهن این مرز و بوم است که هر ساله با پیامهای معنوی همراه است. این فرهنگ شادی آفرین نوروز چنان عمیق و زیباست که کوله باری از جهد و شوق و صداقت و عشق را به همراه دارد و از برجسته ترین سنتهای باستانی است که در نقاط مختلف ایران مورد توجه و تحقیق قرار گرفته است به ویژه در سالهای اخیر بسیاری از محققان در راه معرفی پیشینه تاریخی و ارزشی و اهمیت آن در فرهنگ درخشان ایران گامهایی موثر و سودمند برداشته اند ولی با این حال هنوز ابعاد مختلف این سنت کهن ایرانی و علت ماندگاری آن طی قرنهای متمادی بطور کامل بر ما مشخص نیست و ضرورت دارد. جهت حفظ و استمرار این سنت فرهنگی که باعث افتخار ایرانی است تلاشهای مجدانه ای صورت گیرد.
نقد و بررسی منابع
کتاب آثار الباقیه – تالیف ابوریحان بیرونی – ترجمه اکبر دانا سرشت – انتشارات ابن سینا 1352
این کتاب یکی از منابع اصلی در بیان چگونگی پیدایش جشن نوروز است که بیشتر مورخان در بیان چگونگی و حوادث پیرامون این جشن از مطالب این کتاب استفاده کرده و به آن استناد نموده اند این کتاب دربیست و یک فصل توسط ابوریحان بیرونی نوشته شده و توسط اکبر دانا سرشت ترجمه گردیده.
از آنجایی که ابوریحان یکی از مفاخر بزرگ ایران در علومی نظیر ریاضیات و نجوم است در بخشهای از این کتاب به بررسی گاهشماری در ایران در اعصار کهن پرداخته و در ادامه به معرفی پادشاهان و زمان و مدت حکومت آنها اشاره دارد. در فصل هشتم به چگونگی پیدایش و ظهور بعضی از ادیان از جمله زرتشت می پردازد و درفصل نهم به بیان اعیاد و جشنهایی که در ایران برپا می شد. بویژه چگونگی پیدایش نوروز و برگزاری آن در نزد پادشاهان و علت نامگذاری آن و فلسفه برگزاری آداب و رسوم آن اشاره دارد. و در ادامه به بررسی جشن های دیگری نظیر مهرگان – سده – مردادگان – شهریورگان و غیره نیز مطالبی آورده است.
در فصل دهم به بررسی اعیاد ماههای سغدیان مطالبی را ذکر کرده و در بخش های دیگر کتاب به بررسی بعضی از اساطیر و افسانه ها نیز پرداخته است.
این کتاب دارای فهرست مطالب نمی باشد و به صورت بخش بخش مطالب را آورده و در پایان دارای فهرست اعلام است کل مطالب این کتاب در 611 صفحه تنظیم شده است و آخرین چاپ آن که چاپ سی ام باشد در سال 1363 بوده است.
کتاب نوروزنامه منسوب به عمربن خیام نیشابوری – به کوشش مجتبی مینوی – انتشارات کاوه 1335 تهران
این کتاب یکی از مهمترین منابع درباره جشن نوروز است که از گذشته بجا مانده و آن را به خیام منسوب می کنند این کتاب که شامل یک دیباچه است که در آن خیام به معرفی ذوق ادبی خود پرداخته و در ادامه انگیزه خود را از نوشتن این کتاب ذکر می کند این کتاب در بیان چگونگی پیدایش نوروز و اینکه در زمان جمشید این جشن چگونه آغاز شد اشاره دارد. او ضمن اهمیت برگزاری این جشن و توجه بعضی از اقوام دربرگزاری آن به چگونگی برگزاری آن در نزد پادشاهان نیز اشاره می نماید و سپس به نوروز در آئین زرتشت می پردازد.
و در ادامه در بخشهای دیگر به نگارش حکایات اخلاقی و اجتماعی مختلف پرداخته است.
مطالب اصلی این کتاب در 77 صفحه نوشته شد و با حواشی که نگارنده به ان اضافه کرده و همچنین فرهنگ لغات و اصطلاحات به حدود 148 می رسد که درسال 1312 ه. ش توسط استاد مجتبی مینوی به چاپ رسیده است.
کتاب ایران در زمان ساسانیان – تالیف پروفسور آرتور کریستن سن – ترجمه رشید یا سمی انتشارات ساحل – سال 1936 م کپنهاک و ترجمه فارسی اول آن توسط رشید یا سمی صورت گرفت درسال 1314 ه. ش بوده است
این کتاب از بهترین و معتبرترین منابع دررابطه با دوره ساسانیان است که کریستن سن بر اساس منابع قدیم و جدید ایرانی، یونانی، رومی، سریانی عربی جمع آوری کرده که نتیجه سی سال تلاش این محقق دانمارکی است.
مطالب این کتاب در 437 صفحه تنظیم شده که از دو مقدمه و دو دیپاچه و یک فهرست اختصارات و مقدمه در ابتدای کتاب و شامل دو بخش است که دربخش اول به بررسی تمدنهای اقوام ایرانی قبل از ظهور ساسانیان می پردازد و دربخش دوم به بررسی و معرفی منابع تاریخ سیاسی و مدنی عصر ساسانیان درایران اشاره دارد. سپس اوضاع سیاسی – اجتماعی – دینی ایران در عصر ساسانیان را درده فصل مورد بررسی عالمانه قرار داده است.
فصل سوم این کتاب که تحت عنوان آئین زرتشتی دین رسمی کشور آمده به بررسی چگونگی تاسیس دین رسمی زرتشتی در ایران در عصر ساسانیان و نگارشی اوستا دراین دوره و مقایسه آن در عصر ساسانیان با دوره بعد از ساسانیان اشاره دارد. سپس به معرفی آئین زروانیه و آتشکده های ایران در این دوره می پردازد و بدنبال آن به بررسی گاهشماری و تقویم در ایران و تقسیم بندی زمان در این دوره پرداخته است و در ادامه به بررسی جشنها و اعیاد ایرانی بویژه نوروز پادشاهان و معرفی آداب و رسومی که دراین جشن برپا می شده را بیان نموده است.
بخش پایانی کتاب هم شامل دو ضمیمه است که ضمیمه اول در رابط با نگارش اوستا و ضمیمه دوم فهرست صاحبان مناسب عالی کشور و یادداشتهای ویراستار است و در پایان هم فهرست اعلام که شامل اشخاص – قبایل و خاندانها و ایزدان می باشد.
تاریخ نوروز و گاهشماری ایران – تالیف عبدالعظیم رضایی – انتشارات دُر تهران، چاپ اول 1378
مطالب این کتاب شامل بیست و شش بخش است که هر بخش شامل چند موضوع است بخش اول شامل نگرش بر آغاز سال شمسی و گفته های ابوریحان بیرونی درباره کبیسه- بخش دوم در رابطه با چگونگی برگزاری کبیسه و تاریخ معتضدی است بخش سوم پیرامون گاهنبارهای شش گانه و تقسیم بندی فصول سال است وچگونگی تقسیم بندی ایام سال در نزد ایرانیان – بخش چهارم در رابطه با بعضی ازسنتها و رسوم گذشته و معنی کلمه جشن مطالبی آورده شده بخش پنجم به بررسی گاهشماری در ایران باستان و نزد زرتشتیان در اوستا و گاهشماری هند، مصر و بابل مطالبی ذکرشده است. بخش ششم دراین بخش بطور گسترده به معرفی جشنهایی که در ایران باستان وجود داشته مطالبی را ذکر کرده و به طور خاص به بررسی نوروز و ابعاد مختلف آن مطالبی را آورده است. در بخش هفتم دررابطه با مراسم چهارشنبه سوری و چگونگی برگزاری آن در بعضی ازمناطق ایران اشاره داردو در بخش هشتم در رابطه با پیشینه تاریخی نوروز در ایران و قدمت آن مطالبی را در کتاب آورده و از این بخش به بعد مطالب متنوعی که عمدتا در رابطه با گاهشماری و بوجود آمدن تقویم در کشورهای دیگر وبرگزاری اعیاد وجشنهایی است که در بین اقوام گذشته و جوامع دیگر رایج بوده و همچنین در رابطه با گاهشماری زرتشتی و سال دینی زرتشتیان و برگزاری آن در قرون اخیر و جشن مهرگان مطالبی ذکر شده است.
عمده مطالب این کتاب نقل قول است و کمتر به تجزیه و تحلیل وقایع پرداخته است مطالب این کتاب در 512 صفحه تنظیم شد که در ابتدا یک فهرست عناوین و در پایان فهرست منابع ضمیمه شده است.
کتاب جشنهای آب نوشته هاشم رضی – انتشارات بهجت تهران 1383
مطالب این کتاب در موضوعات مختلفی که شامل جشن نوروز و سوابق تاریخی آن از زمانهای کهن تا به امروز، چگونگی پیدایش آن و علت نامگذاری آن به نوروز – نقش اساطیر و افسانه هایی که در ارتباط با نوروز در بین اقوام کهن وجود داشته، بررسی گاهشماری نوروز و چگونگی قرارگرفتن این جشن در بهار – تقسیم نوروز به نوروز بزرگ و کوچک چگونگی برپایی این جشن در دوره های مختلف تاریخی بویژه در دوره هخامنشیان و ساسانیان، معرفی و چگونگی برپایی آداب و رسوم نوروز، برپایی این جشن درکشورهای همجوار ایران و مطالب و موضوعات دیگری که در ارتباط با نوروز وجود دارد. دراین کتاب علاوه بر جشن نوروز به جشنهای دیگری هم که در ارتباط با نوروز هستند مانند – مهرگان – آبریزگان – فروردگان اشاره شده نگارنده این کتاب با توجه به اینکه درزمینه جشن های دیگر هم مطالعات و پژوهشهایی داشته نسبت به موضوع جشن نوروز از تسلط علمی نسبتا خوبی بهره برده و به جهت اینکه از منابع خارجی و فارسی خوب و زیادی استفاده کرده توانسته است مطالب علمی قابل قبولی را در این کتاب ارائه نماید.
ولی به جهت اینکه این کتاب فاقد فهرست موضوعی منظمی است. مطالب آن بصورت پراکنده درکتاب آورده شده به هیمن دلیل بعضی از مطالب آن تکراری به نظر می رسند و از انسجام خوبی برخوردار نمی باشند.
مطالب این کتاب در 374 صفحه تنظیم شده که در پایان مطالب کتاب یک فهرست راهنما، فهرست کتابها و مقالات و کتابنامه فارسی و خارجی آورده شده است.
کتاب جستاری در فرهنگ ایران تالیف مهرداد بهار – انتشارات اسطوره – 1373 – تهران
این کتاب که توسط استاد مهرداد بهار تالیف شده چنانکه خود او در ابتدای کتاب آورده مجموعه ای از مقالات و گفت و شنودهایی است که در رابطه با فرهنگ، تاریخ و زبان ایران در اعصار باستانی طی سی سال فراهم آورده و منتشر کرده است.
ایشان مطالب این کتاب را با دیدی اجتماعی – تاریخی نوشته است و تلاشی نموده که بدون تعصب پدیده های اجتماعی و تاریخی را به طور منطقی و ملموس به رشته تحریر در آورد ایشان به جهت اینکه علل وقوع حوادث اجتماعی – تاریخی را فرد نمی داند و معتقد است که زمینهای مساعد اجتماعی تاریخی و شرایط جغرافیایی و روانی انسانها در پیدایش حوادث موثر هستند.
در بخش اول این کتاب به بررسی اساطیر در شاهنامه پرداخته و در مقام مقایسه حماسه ها و اسطوره ها برآمده سپس به بررسی پادشاهان پیشدادی و کیانی پرداخته و در بخش دیگر به مقایسه شاهنامه با آثار دیگر حماسی جهان مانند ایلیاد و ادیسه می پردازد و عملکرد اجتماعی شاهنامه را متذکر می شود.
در ادامه مباحث کتاب به بررسی ورزش باستانی ایران و ریشه های تاریخی آن اشاره دارد سپس به چگونگی پیدایش ادیان باستان و بررسی تاریخی آنها مطالبی را ذکر می نماید.
در فصل سوم این کتاب که تحت عنوان زمان مقدسی، نوروز جشن آریایی نیست، و درباره جشن سده است بطور ریشه ای بحث کرده. و تلاشی نموده تا ضمن بیان علت وجودی نوروز به ابعاد زمانی و طبیعی و نقش عوامل در بوجود آمدن نوروز اشاره دارد. در ادامه به اثبات این مطلب می پردازد که نوروز قبل از ورود آریائیها در سرزمین ایران و در بین اقوام ساکن در آن رایج بوده است.
در این کتاب ایشان به فلسفه بعضی از آئینها مانند چهارشنبه سوری، جشن فروردگان، سیزده بدر و تفاوت نوروز با مهرگان و آداب دیگر نوروز پرداخته است. این کتاب در 456 صفحه تنظیم شده،که بخشی از آن مشترک است بین دکتر ابوالقاسم اسماعیل پور و خود ایشان. این کتاب به لحاظ علمی نسبت به دیگر کتابهای جدیدی که منتشر شده بیشتر قابل استناد و اعتماد می داند.
کتاب نوروز و فلسفه هفت سین نوشته سید محمدعلی دادخواه – انتشارات فواد 1383 تهران
مطالب این کتاب در سیزده فصل تنظیم شده که ضمن بررسی فلسفه وجودی جشن نوروز و نقش و تاثیر اجتماعی که در جامعه و زندگی اجتماعی مردم داشته را بیان می کند.
بخشی عمده این کتاب پیرامون سفره هفت سین است که شامل علت نامگذاری و بکار بردن عدد هفت و راز استفاده از هفت سین و اقلام هفت گانه آن است.
در پایان هریک از بخشهای این کتاب یک پی نوشت آورده شده که به معرفی منابع مورد استفاده اشاره کرده است.
مطالب این کتاب بیشتر به چگونگی برگزاری جشن نوروز و فلسفه وجودی هفت سین است و کمتر به بحث ریشه ای و سابقه تاریخی نوروز توجه کرده و ضمنا از منابع محدودی برای تهیه مطالب خود استفاده کرده است مطالب این کتاب در 216 صفحه تنظیم شده است.
کتاب نوروز جمشید – نوشته دکتر جواد برومند سعید – چاپ اول سال 1377 – انتشارات توس مطالب این کتاب در چهار بخش تنظیم شده است که بخش اول مربوط به جشن هایی است که در فروردین ماه برپا می شد ایشان فروردین را بعنوان آغاز هستی و حرکت جهان معرفی کرده و سپس به جشن فروردگان و آبریزگان اشاره نموده و بدنبال آن به معرفی گاهنبارهای شش گانه پرداخته است.
در بخش دوم کتاب به آئین هایی قربانی که مربوط به جشن فروردگان است اختصاص یافته در این بخش اشعاری را که به همین مناسبت توسط شعرای مختلف سروده شده است بعنوان شاهده مثال آورده است.
در بخش سوم کتاب پیرامون علت و چگونگی پیدایش نوروز توسط جمشید و علت انتخاب فصل بهار و ماه فروردین برای برپایی جشن نوروز مطالبی را بیان کرده است و پیرامون تخت جمشید و چگونگی برپایی این جشن در دربار پادشاهان اشاره دارد. در بخش چهارم به آداب و رسوم نوروز و چگونگی برپایی آن توسط مردم در ادوار مختلف پس از جمشید مطالبی ذکر شده است.
مطالب این کتاب در 395 صفحه تنظیم شده که جنبه تحلیلی ندارد و بیشتر به بیان نقل قولهای دیگران پرداخته است.
کتاب آداب ورسوم نوروز – تالیف دکتر رضا شعبانی – انتشارات بین المللی الهدی 1379 تهران
این کتاب توسط دکتر شعبانی تالیف شده این پژوهش به درخواست و آماده سازی مرکز مطالعات فرهنگی و بین المللی انجام گرفته است. در این پژوهش تلاشی شده است گستردگی فرهنگی جشن نوروز بازگو شود و عناصر وجودی آن معرفی گردد. ایشان در این کتاب جنبه های مختلف نوروز را بررسی نموده و سیر تاریخی آن را مورد کنکاش قرار داده، و آن را از نظر روایات اسلامی و درمیان اقوام و ملل مختلف و در مناطق مختلف ایران مورد ارزیابی قرار داده است.
این کتاب کوششی است در جهت ارزیابی و گسترش این جشن بزرگ ایرانی که در هفت بخش تنظیم و در 250 صفحه منتشر شده است.