نقد تطبیقی سه قصه کهن از «کلیله و دمنه» و «مرزبان نامه»
ممکن است کسی که همهء کشورهای آسیا را درنوردیده و در همهء آنها به سیاحت پرداخته و با مردم آنها درآمیخته است،از فلسفهء هنر سرمست گردد،از عظمت چین به حیرت افتد و از نبوغ ژاپن درشگفت آید،ولی بیگمان از هنر ایران مسحور خواهد شد و این ملت که در همهء هنرها، تاسرحد کمال درخشیده،به یکی از آنها بیشتر دل بسته است؛و آن شعر و ادب است.»
آبل بونار،شاعر معاصر فرانسه1 باری ادبیات ایران چنان غنی است که حتی بزرگمردانی چون گوته که به عقیدهء برخی،عالم بشریت از زمان یونانیان تاکنون به هیچکس به اندازهء گوته در شعر و ادب و حکمت مدیون نیست، اینچنین سر بر آستان حافظ میساید و در بندگی او را میپوید: «حافظا دلم میخواهد از شیوهء غزلسرایی تو تقلید کنم،چون تو قافیه پردازم و غزل خویش را به ریزهکاریهای گفتهء تو بیارایم. دلم میخواهد همهء این دستورها را بهکار بندم تا شعری چون تو ای شاعر شاعران جهان سروده باشم.حافظا خویش را با تو برابر نهادن جز نشان دیوانگی نیست.»2
و مگر ممکن است ادبیاتی اینچنین پربار با ادبیات سایر ملل در تعامل و تأثیر و تأثر نبوده باشد.اما با کمال تأسف در دنیای ادبیات تطبیقی هنوز به روی ایرانیان بسته است و با اینکه این روش تحقیق نوین ادبی در بسیاری از کشورها،حتی یک کرسی دانشگاهی را نیز به خود اختصاص داده است،هنوز در کشور ما به این گل نوخاسته توجهی بایسته نشده است،3درحالیکه هم ادبیات برونمرزی و هم ادبیات درونمرزی اقداماتی جدی را در این زمینه میطلبد.این است که نگارنده بر اهمیت پژوهش در این زمینه پای میفشرد تا نمایان شود که چقدر در این میدان میشود جولان داد.
اما در این جستار نگارنده ضمن واکاویدن سه قصه از«کلیله و دمنه»و«مرزباننامه»،میزان همسویی و انطباق آنها را باهم نمایانده است تا آن حد که در ذهن هر خوانندهای این پرسش ایجاد میشود که آیا امکان دارد سعد الدین وراوینی رندانه درپی اقتباس قصههای کلیله و دمنه برآمده باشد و برای آنکه آبشخور قصهها را متفاوت جلوه دهد،در روساخت قصهها دست برده باشد؟این موضوع بویژه باتوجه به آنکه وراوینی،کلیله و دمنه را نیز جزو آن دسته از کتابهایی آورده که دستمایهء او در سبک نویسندگی بوده است!قوت بیشتری میگیرد4هرچند نگارنده،وراوینی را صادق نمیداند و معتقد است او به چیزی فراتر از سبک نویسندگی،به کلیله و دمنه نظر داشته است.
برای دانلود متن کامل این تحقیق به لینک زیر مراجعه کنید.
هدف کلی کتاب
هدف کلی این درس آشنایی با نثر مصنوع در زبان فارسی است که با کلیله و دمنه آغاز می شود و در قرنهای بعدی تحوّل می یابد. اهداف دیگر این درس عبارتند از: آشنا شدن با نثر دورۀ دوم غزنویان و سلاجقه از طریق آشنایی با شیوه نگارش این کتاب، درک و دریافت مضامین و مفاهیم آن و آموختن لغات، ترکیبات، امثال و خصایص دستوری.
جایگاه درس
درس کلیله و دمنه در دو قسمت و برای چهار واحد درسی تدوین شده است و از دروس پایۀ دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی می باشد. در این کتاب قسمت اول مطالعه می شود.
هدفهای رفتاری کتاب
آشنایی کلی با کتاب و بررسی سیر پیدایش آن
شرح لغات، ترکیبات، ابیات و عبارات مشکل کتاب
توانایی بازنویسی قسمتی از متن به نثر امروز
تشخیص معنی صحیح یک عبارت از بین چند معنی داده شده
تشخیص صنایع ادبی به کار رفته در متن
تشخیص نوع کلمه از نظر دستوری
آشنایی کلی با کتاب و بررسی سیر پیدایش آن
کتاب کلیله و دمنۀ بهرامشاهی یکی از شاهکارهای نثر فارسی است. اصل این کتاب ارجمند از هند است. ایرانیان آن را از هند آورده، خود بابی چند بر آن افزودند. متن سنسکریت قسمتی از ابواب کلیله و دمنه که از پنجاتنترا و مهابهارتا ترجمه شده در دست است. کلیله و دمنه آنگونه که از متن عربی آن برمی آید دارای چند باب است که در نخستین مجموعۀ آن وجود نداشته و به ترجمۀ پهلوی افزوده شده است.
آشنایی کلی با کتاب و بررسی سیر پیدایش آن
از کتاب کلیله و دمنه ترجمه ها و پیرویهای متعددی صورت گرفته است: ترجمۀ پهلوی، ترجمۀ سریانی، ترجمۀ عربی، ترجمۀ بهرامشاهی که همین کتاب است، ترجمۀ بخاری (داستانهای بیدپای)، کلیله و دمنۀ منظوم قانعی طوسی، انوار سهیلی و عیار دانش.
کلیله و دمنۀ بهرامشاهی: معروفترین ترجمه و تهذیب کلیله و دمنه، ترجمه ای است که از سوی نصر الله بن عبدالحمید منشی به نثر شیرین و استادانه به فارسی درآمده است
آشنایی کلی با کتاب و بررسی سیر پیدایش آن
تاریخ ترجمۀ نصر الله بن عبدالحمید را محققان مابین سالهای 538 و 540 نوشته اند تنها مرحوم دکتر ذبیح الله صفا آن را در سال 536ه. دانسته است. از آنجایی که این ترجمه در دوران فرمانروایی بهرامشاه غزنوی و به تأیید و تصویب او صورت گرفته به کلیله و دمنۀ بهرامشاهی مشهور و معروف شده است.
121 صفحه
چکیده
کلیله و دمنه یکی از کتاب های مشهور جهان است که از جهات مختلف حائز اهمیت است. این کتاب مانند رودخانه ی عظیمی است که سرزمین های مختلفی را در نوردیده، و متناسب با هر فرهنگ، آداب و ... هر قوم، رنگ و بوی جدیدی به خود گرفته و از طرفی دیگر بعضی از خصوصیات خود را مانند رسوب بر جای گذاشته است. در این رساله به مسأله ی سیاست که علت پیدایش قسمت عمده ی این کتاب بوده پرداخته شده است، در پنجه تنتره (پنچاکیانه) سیاست، به ویژه سیاست عملی در رأس مسائل مطرح شده در این کتاب است. اما در تحریرهای دیگر به ویژه ترجمه ی عربی (ترجمه ی برزویه در دست نیست) سیاست کم رنگ شده است، اما در تحریر نصرالله منشی که موضوع رساله است، سیاست و پرداختن به مسائل آن دوباره اوج می گیرد. نصرالله گاه و بی گاه به مسائل سیاسی گریز می زند و در اکثر مواقع حکایات را سیاسی جلوه می دهد. در ابواب عمده ی این کتاب، هر چند اسامی قهرمانان حکایت بنا به دلایلی از حیوانات انتخاب شده است، اما گویی پادشاهان و وزیرانی هستند که چنین اسامی را بر خود نهاده اند. زیرا تمام رفتار و گفتارشان شبیه انسان هایی است که به این مشاغل مشغولند. نصرالله علاوه بر این مطلب کتاب را به آیات و احادیث و ابیاتی آراسته که بعضاً جنبه ی سیاسی دارند. این مطالب جز در ترجمه نصرالله منشی در دیگر ترجمه ها تقریباً وجود ندارد. اما در پنجه تنتره (پنچاکیانه) کلمات قصاری شبیه به بیت (اشلوک) وجود دارد که از این جهت ترجمه ی نصرالله به آن شباهت بیشتری دارد. هر چند هیچ قرینه ای در دست نیست که نصرالله هنگام ترجمه ی کلیله این کتاب را دیده باشد.
در این رساله سعی شده است مسائل سیاسی که مربوط به پادشاهان ... در ابواب کلیله و دمنه ترجمه منشی وجود داشته استخراج و دسته بندی شود سپس به ترجمه های دیگر این کتاب پنجه تنتره (پنچاکیانه) متن عربی ابن مقفع و داستانهای بیدپای مراجعه شده است، تا ثابت شود که نصرالله در پرداختن به این مسائل تحت تأثیر متن عربی بوده است یا اینکه این مسائل، تراوش ذهن او و متأثر از اوضاع سیاسی و اجتماعی زمان اوست.
کلمات کلیدی: سیاست، نصرالله منشی، کلیله و دمنه
209 صفحه
چکیده
در این پژوهش، برآنیم با بررسی اخلاق در دو اثر بزرگ ادبی ایران، یعنی کلیله و دمنه و مرزباننامه، بابی تازه از بررسیهای پژوهشی در اخلاق و شواهد آن در ادبیات کهن فارسی بگشاییم. این پژوهش، شامل چهار فصل میباشد. در فصل اول، به کلیات تحقیق (هدف تحقیق، پیشینه تحقیق و روش تحقیق) پرداخته شده است. فصل دوم، شامل تعریف اخلاق و فصل سوم بررسی اخلاق در ادیان و جوامع میباشد. در فصل چهارم اخلاق در ادبیات مورد بررسی قرار گرفته شده است. فصل پنجم شامل بررسی مباحث اخلاقی در کتابهای کلیله و دمنه و مرزباننامه میباشد. فصل ششم، فصل نتیجهگیری و جمعبندی نهایی است. اساس کار نگارنده در این پژوهش، کتابهای اخلاق ناصری، اخلاقیات دوفوشه کور ...بوده است.
واژههای کلیدی: اخلاق، اخلاق عملی، کلیله و دمنه، مرزبان نامه، اخلاق ناصری
212 صفحه
چکیده:
حضور مؤثر حیوانات در حیات آدمی باعث شده که این موجودات ابتدا در حیات اساطیری و سپس به شکل نمادین در خدمت اندیشه های انسان قرار گیرد. قابل توجه است که حیوانات علاوه بر حضور در اساطیر و حماسه ها، بعدها در داستانهای عرفانی، تعلیمی و حکایات پندآموز نیز نقش آفرینی میکنند.
یکی از آثاری که حیوانات در آن ایفای نقش میکنند «کلیله و دمنه» است که اصل آن به نام «پنجاتنترا» از سرزمین هند و جایگاه رواج و شهرت آن در سرزمین ایران بوده است و در میان هر دو ملت ایران و هند جایگاه و اهمیت ویژهای دارد. با تأمل در نقش و کنش حیوانات این اثر مشاهده میشود حیوانات نقشآفرین آن، روزگاری کهن دارای نقش و جایگاه مهمی در اساطیر بودهاند. برخی حیوانات آن همچنان پشتوانه ی اساطیری و نمادین خود را حفظ کرده اند و کنشهای آنها نیز مطابق جنبه ی نمادین شان در اساطیر است.
نگارنده در پژوهش حاضر به نمادشناسی حیوانات کلیله و دمنه بر مبنای اساطیر هند و ایران و مقایسهی پشتوانه ی اساطیری آنها در دو سرزمین و همچنین به بررسی کنشهای این حیوانات در حکایتهای کلیله و دمنه، پرداخته است. ساختار پژوهش در نگاهی گذرا چنین است: فصل اول شامل «کلیات» است و فصل دوم به نمادشناسی حیوانات «کلیله و دمنه» بر مبنای اساطیر هند و ایران اختصاص دارد. در فصل سوم، کنشهای حیوانات در «کلیله و دمنه» و ساختار چند حکایت، مورد مقایسه و بررسی قرار میگیرد. فصل چهارم، شامل نگاهی هر چند گذرا، به جایگاه «کلیله و دمنه» در چند اثر عرفانی است. در فصل پنجم نتیجه ی مباحث این پژوهش بیان خواهد شد.