مهرابه یا محراب که در معماری مساجد جایگاه تعریف شده ای دارد، مانند هر عنصر معماری دیگر، سرگذشتی طولانی را پشت سرگذاشته و در مورد سرچشمه پیدایش آن نظریات مختلفی مطرح است به طوری که برخی آن را به دوران پیش از اسلام نسبت می دهند وبرخی دیگر آن را فقط مختص معماری اسلامی می دانند.
فرم مهراب در مساجد، عبارت است از فرورفتگی طاقچه مانندی در دیوار که سمت قبله یا مکه را نشان می دهد. در حقیقت محراب در حکم یک جهت نما عمل می کند.
اما سابقه این فرم معماری، یعنی فرورفتگی طاقچه مانندی که جهت نیایش را مشخص کند در آیین ها و ادیان ایرانی پیش از اسلام نیز وجود داشته است. برخی با اشاره به نحوه نگارش کلمه مهرابه آن را مرکب از دو جزء مهر+ پسوند آبه که نشانگر مکان است(آبه به معنی جای گود است.) و در کلماتی مانند سردابه و گرمابه نیز به کار رفته می دانند و بنابراین معتقدند، مهرابه نشانه ای است که از آیین های مهرپرستی به یادگار مانده و بعدها چون به کار مسلمانان برای نشان دادن قبله می آمده آن را در معماری مسجد نیز به کار برده اند. اما برخی دیگر با این نظریه مخالف هستند و محراب را کلمه ای عربی و از ریشه حرب دانسته و به معنی جایگاه جنگ و نبرد مومن با شیطان یا نبرد با نفس اماره قلمداد کرده اند.
اما آن چه مسلم است، در بسیاری از آیین های دیگر نیز این فرم معماری با تغییرات یا اختلافاتی به کار می رفته یا هنوز می رود.
معنی لغوی محراب بررسی شد پی می گیریم که محراب از چه زمانی و با چه شکلی و هیأتی به عنوان یک نماد مقدس و نشانه و قبله نمای مسجد و در چه مکانی معمول گردید.
ابن بطوطه ایجاد محراب را در مسجد مدینه به دورة عثمان نسبت می دهد و می گوید : در دورة عثمان باز هم بر مساحت مسجد افزوده شد عثمان در تعمیر مسجد جدی و امر نمود… سقف آن را از چوب ساج پوشانده محرابی هم برای مسجد ترتیب دادند ، لا کن برخی گفته اند اولین محراب رادر اسلام مروان بنا کرد وبرخی دیگر این ابتکار را به عمر بن عبدالعزیز نسبت داده اند.
سمهودی نیز محراب مسجد مدینه را به عمر بن عبدالعزیز نسبت می دهد . و می گوید : « مسجد شریف نبوی دوران پیامبر (ص) ودر عهد خلفاء بعد از او محرابی نداشت و اولین کسی که محراب را احداث نمود عمر بن عبدالعزیز بود.
معمولاً ساختمان هر محرابی از دو قسمـت افقی (زمینی) و عمودی (دیواری) تشکیل شده است. قسمت کـف به اندازة طول قد یک انسان و کمی گودتر از سطح زمین برای قرارگرفتن پیـشنمـاز می بـاشد، قسمت روی دیوار به منزلة نماد و سنبلی از کعبه که شکل آن به صورت تاق نـمـایی فـرو رفته در دیوارة مسجد و در وسط آن قوسی شکسته یا نیم دایره تعبـیه شده است که با بهترین نـوع تـزئـیـن می گردد.
در هنر تزئینی ایران محرابها هم از گوناگونی کم نظیری برخوردار شد،چنان که کمال هنر گچ بری و کاشی کاری در آراستن محرابها نمایان گشت.
بطوری که محراب مزین ترین جای مسجد شد و این تزئین در تمامی قسمتی از دیوار که آن را در بر می گرفت گسترش یافت.
دانلود پاورپوینت محراب- 37 اسلاید