35 ص
تهران تا سال 1308 هجری شمسی که دگرگونی تازه ای در آن پدید آمد، چهره قدیم خود را حفظ کرده و از آن پس به تدریج بار دیگر گسترش و توسعه خود را از سر گرفت.
اقلیم:
موقعیت جغرافیایی شهرستان تهران:
شهرستان تهران واقع در استان تهران دارای 17000 کیلومتر مربع وسعت جهت شهرستان از شمال به شهرستان شمیرانات ، از جنوب به شهرستان ری و از شرق به دماوند و از غرب به کرج و ساوجبلاغ محدود می شود.
آبهای سطحی:
آبهای سطحی بافت شاپور فقط محدود می شود به جویهای باریکی که از وسط معابر داخل بافت عبور می کند . فقط در گذرهای اصلی تر آن روی این کانالها پوشانده نشده ولی در گذرهای باریکتر و فرعی تر این جوی ها سرباز بوده و آب در آنها جریان دارد. البته متاسفانه فاضلاب واحدهای مسکونی بافت هم وارد همین آب ها می شود.
دما و رطوبت
بر اساس آمار نزدیکترین ایستگاه هواشناسی منطقه متوسط دمای سالیانه معادل 7/18 درجه سانتی گراد و متوسط حداقل و حداکثر سالیانه به ترتیب 7/6 و 8/38 درجه سانتی گراد است.
11 ص
مقدمه ای بر اوضاع جغرافیایی شهر سلطانیه
شهر سلطانیه در 47 کیلومتری سمت شرق زنجان قرار گرفته است. این منطقه از شمال به بخش طارم علیا، از غرب به بخش حومه از شهرستان زنجان، از جنوب به شهرستان خدابنده و از شرق به شهرستان ابهر محدود بوده و 940 کیلومتر مربع وسعت دارد. این بخش دارای 33 روستا و 25770 نفر جمعیت است. مهمترین وجه مشخصه سلطانیه پس از مسائل مربوط به ارزشهای تاریخی وجود چمن معروف سلطانیه است. این چمن قسمتی از فلات زنجان- ابهر را در برگرفته و از فاصله گرفتن دو رشته ارتفاعات موازی که در جهت شرقی- غربی ممتداند، تشکیل گردیده و دارای 35 کیلومتر مربع وسعت است.
پیشینه تاریخی سلطانیه:
با مطالعات باستان شناسی روشن شده که در داخل چمن سلطانیه شش محوطه باستانی بدین ترتیب وجود دارد. تپه تاریخی یوسف آباد، تپه تاریخی قلعه، محوطه شهر سلطانیه، تپه تاریخی نور، تپه تاریخی چمن. بررسی در عناصر و یافته های اتلال مزبور گویای این واقعیت است که منطقه مزبور از اواخر هزاره دوم قبل از میلاد تا حمله مغول مورد استفاده اقوام مختلف بوده است. بنابراین قول حمدالله مستوفی که سلطانیه را قبل ا زحمله مغول غیر مسکون دانسته با تردید مواجه می گردد. به استناد متون تاریخی این منطقه قبل از استقرار مغول شهر ویاژ یا شهر ویاز نامیده شده است. ولی آنچه که مسلم و روشن است، پس از حمله مغول و استقرار طایفه ای از آنها در این محل آ« را قنقور النگ نام گذاری کرده اند.
18 ص
تاثیر موقعیت جغرافیایی ایران در شکل گیری فرهنگ و تمدن
موقع جغرافیایی را به دو مفهوم مشخصات عرض
جغرافیایی یا فاصله هر نقطه از خط استوا و نیز طول جغرافیایی آن نقطه با مکان دیگری
که به عنوان مبدا تعیین شده باشد تعریف کرده اند که به این صورت هر نقطه در شمال یا
جنوب خط استوا و در شرق یا غرب مکان مورد نظر قرار گرفته است.
درباره اهمیت و
اعتبار و ویژگی های این دو مشخصه پیش از این سخن بسیار رفته است. ولی وجه سومی که
باید بر این دو افزود، نحوه استقرار جغرافیایی کشور از بعد «ژئواستراتژیکی» آن است
ایران را باید در کنار همسایگان طبیعی و اجباریش شناخت و موقع جغرافیایی آن را نیز
از دیدگاه انسانی، تمدنی، تاریخی و سوق الجیشی مربوط ارزیابی کرد.
ایران به
ملاحظات جغرافیایی و آب و هوایی در منطقه ای از زمین قرار گرفته است که از دیرباز
استقرار تمدن در آن امکان پذیر بوده است. بدین معنی که در پهنه فلات از باران های
دایمی آسیب رسان خبری نیست و همچنین خشکی ها در چنان سطح و حد معقولی است که
زندگانی زندگان اولیه را امکان پذیر کرده است.
فصل های مشخص و جا افتاده و طبیعی که تغییرات آب و هوایی را می فهماند و آدمی را ناگزیر به درک محیط و جست و جو برای یافتن راه های مقابله با گرما و سرمای متعارفی می کند. وجود آسمان های صاف، پاک و منزه که ذهن ها را فعال و متجسس می کند و افق های دید را روشن می گرداند و به
عبارت دیگر خرد آدمی را به وجود و حضور نظم ثابتی در جهان هستی آگاه می سازد و از
روی حرکت های ستارگان توالی امور کانیات و خاصه سال، ماه، هفته، روز، تقسیم بندی
های دیگر ایام و ساعات را به وی می آموزاند. هستی کوه هایی که به وقت ضرورت مامنی
تلقی می شوند و دشت هایی که با سبزی و خرمی گاه به گاه چشم ها را خیره می کنندو لذت
برخورداری از نعمت های مختلفی را که پوشش های گیاهی ارزانی بندگان خدا شده است،
بدان ها حالی می نمایند، و روی هم اعتدال نسبی هوا و برقرار ماندن تقریبی طول روزها
و شب ها که ثبات طبیعی را ایجاد می کند و یا انشعابات و گسل های کوهستانی که در هر
یک از فواصل ارتفاعات و تپه ماهورها موجود است و امکان استقرار جمعیت های مستقل و
گذران بالنسبه بی دردسر و کم تراحم آنان را فراهم می کند کمبود نسبی جانوران
خرابکار و مهلک که بقای کم دفاع نسل های انسانی و حیات بی دغدغه آنها را میسر می
سازد و ده ها عامل اساسی دیگر در زمینه های زیست و پای گیری فرهنگ و پیدایش تمدن را
در منطقه آسیای غربی و خاصه ایران عملی ساخته است. در جهت مخالفت می توان ادعا کرد
110 ص
استان تهران با ۱۸۹۰۹ کیلومتر مربع مساحت، فضایی معادل ۲/۱ درصد مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از غرب به استان قزوین و از شرق به استان سمنان محدود میشود. استان تهران از نظر موقعیت جغرافیایی بین ۳۴ درجه و ۵۲ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۲۱ دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۱۰ دقیقه تا ۵۳ درجه و ۱۰ دقیقه طول شرقی قرار دارد. در مورد ارتفاعات موجود در استان تهران میتوان از رشته کوههای البرز نام برد که این استان را از همسایه شمالی خود جدا میکند؛ این ارتفاعات از غرب به شرق افزایش مییابد و در قله دماوند به حداکثر ارتفاع خود میرسد. کوههای «سواد کوه» و « فیروزکوه » در سمت شرق استان تهران قرار دارند که از شرق به ارتفاعات «شهمیرزاد» میپیوندند. از دیگر ارتفاعات این استان میتوان به کوههای حسنآباد و نمک در جنوب، بیبیشهربانو و اقاعذر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصر فیروزه در شرق اشاره کرد.
استان تهران علاوه بر این که به عنوان مرکز سیاسی جمهوری اسلامی ایران مطرح میباشد، که یکی از وجوه تمایز آن به شمار میرود، با ۱۳ شهرستان، به نامهای شهریار، رباطکریم، کرج، ساوجبلاغ، نظرآباد، ورامین، اسلامشهر، شمیرانات، ری، دماوند، فیروزکوه، پاکدشت و تهران، ۲۷ بخش، ۴۳ شهر، ۷۱ دهستان، ۱۳۵۸ آبادی و ۲۵۷۸ روستا، از استانهای بسیار مهم کشور محسوب میشود.
طول و عرض جغرافیایی :
شهر تهران از نظر جغرافیایی در ۵۱ درجه و ۸ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۷ دقیقه طول شرقی و ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است.
موقعیّت استقرار :
تهران در پهنهای بین دو وادی کوه و کویر در دامنههای جنوبی رشتهکوههای البرز گسترده شده است که از سمت جنوب به کوههای ری و بیبی شهربانو و دشتهای هموار شهریار و ورامین میرسد و از شمال، به واسطه رشته کوههای البرز، محصور گردیده است.
شیب زمین :
از شمال به جنوب در دامنه کوهستان شمیرانات ۱۰ % تا ۱۵ % از تجریش تا تپههای عباسآباد با شیب متوسط ۳ % تا ۵ % از عباسآباد تا خیابان انقلاب ۲ % و از مرکز شهر تهران تا کناره ۱ % است.
ارتفاع از سطح دریا :
ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۷۰۰ متر در شمال است که به ۱۲۰۰ متر در مرکز و بالاخره ۱۱۰۰ متر در جنوب میرسد.
شرایط اقلیمی :
تهران از نظر آب و هوایی، غیر از نواحی کوهستانی شمالی که اندکی مرطوب و معتدل است، کلاً گرم و خشک است. حداکثر دمای ثبت شده در تهران ۴/۳۹ درجه و حداقل آن ۴/۷- درجه سانتیگراد و میانگین ماهانه حداکثر ۲۹ و حداقل ۱/۰ درجه میباشد.
بر ساختار کُلی اقلیم تهران نیز سه عامل کوه، کویر و بادهای غربی مؤثرند.
فصل سرما در تهران معمولاً از آذرماه شروع میشود و بیشترین دمای سال را در اواسط تابستان (مردادماه) دارا میباشد. کوههای اطراف تهران مانع بسیار مؤثری در نفوذ توده هواهای مختلف هستند. به همین سبب هوای تهران از آرامش و سکون بیشتری نسبت به مناطق مجاور خود برخوردار است؛ به عبارت دیگر واقع شدن کوهستان از سمت شمال و دشتهای حاشیه کویر از سمت جنوب و جنوب شرقی سبب ایجاد یک جریان خفیف و آهسته هوا از دشت به کوه در طی روز و از کوه به دشت در طول شب میگردد.
82 صفحه
حایران به دلیل موقعیت ژئوپلتیک خود ، همواره جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی روسیه داشته است ، روسها جهت دسترسی به آبهای گرم خلیج فارس و اقیانوس هند برای ایران نقش ویژه ای را قایل بودند و نسبت به خاک ایران با چشم طمع می نگریستند . از این رو احساس تهدید و ناامنی ایران از سوی روسیه تزاری طی قرنهای متمادی ، مشخصه اصلی روابط بین دو کشور بوده است . در واقع روسیه ، بزرگترین واقعیت ژئوپلتیک حیاتی برای ایران محسوب می شود . طی قرنهای متمادی ایران همواره با تهدید تاریخی روس از شمال مواجه بوده است و هیچ کشوری به اندازه روسیه تزاری قلمروهای ایران را برای همیشه به اشغال خود در نیاورده است . ایران برای اولین بار هنگامی طعم قدرت روسیه را چشید که پطر کبیر به فکر گسترش اقتدار روسیه در سمت دریای سیاه و قفقاز افتاد . از آن زمان به بعد گسترش نفوذ روسیه تزاری در ایران به صورت نمودار صعودی در آمد و تسلط روسیه بر سیاست داخلی و خارجی ایران افزایش یافت .(1)
پس از پیروزی بلشویکها ، رهبران انقلابی جدید که به حکومت جهانی سوسیالیسم می اندیشیدند ، ایران را به عنوان سکوی پرش انقلاب در نظر گرفتند و برای جذب ایران به سمت مدار اتحاد شوری ، رهبران جدید شوروی از ابزارهای مختلفی استفاده می کردند ، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران ، برای مقامات اتحاد شوروی ، در صورتی که جذب ایران در دنیای کمونیسم ممکن نبود ، حفظ ایران به عنوان کشوری غیر متعهد و مستقل ، مطلوبترین اولویت بعدی محسوب می شد ، با فروپاشی شوروی در دسامبر 1991 ، روسیه با موقعیت استراتژیک روبرو شد و شکل گیری کشورهای جدید در حوزه جنوبی روسیه ، رهبری این کشور را با چالشهای جدیدی در مطالباتش با خاورمیانه مواجه نمود و اولویتهای خاورمیانه ای روسیه را در مقایسه با حکومت قبلی تحت تأثیر قرارداد .(2)
از آن زمان ، ایران به عنوان نزدیکترین متحد روسیه در منطقه خاورمیانه قلمداد می شود ، به طوری که روسیه تکنولوژی هسته ای را به همراه تجهیزات نظامی به ایران اختصاص داده است و بر خلاف تلاشهای آمریکا به منظور منزوی نمودن جمهوری اسلامی ایران ، از این کشور حمایت دیپلماتیک نموده است .
بطور کلی در این فصل ضمن اشاره ای گذرا به سیر تاریخی روابط ایران و روسیه از زمان تشکیل دولتهای ملی در دو کشور تاکنون ، سعی شده است که پس از بررسی عوامل مؤثر در سطوح مختلف جهانی ، منطقه ای و ملی به چالشها و زمینه های تضاد در روابط این دو کشور در دو بخش جداگانه پرداخته شود .
فهرست مطالب
صفحه
کلیات تحقیق ............................................................................................................... 1
فصل اول: اهمیت دریای خزر و موقعیت جغرافیایی اقتصادی ،
ژئوپلتیکی و زیست محیطی .............................................................................. 7
1-3 . ماهیگیری ............................................................................................. 9
2-3 . نفت وگاز ............................................................................................... 10
3-3. بازر گانی ................................................................................................. 11
4-3. حمل ونقل ............................................................................................ 11
صقحه 5. محیط زیست دریای خزر ........................................................................ 14
فصل دوم: چالشها وزمینه های واگرایی در روابط ایران وروسیه
از دوره قاچار تاکنون ....................................................................................
بخش اول: بررسی چا لشهای موجود در روابط ایران وروسیه
از ابتدا تا فرو پاشی شوروی ....................................................................... 16
1.چالشهای موجود در روابط ایران وروسیه
در دوران تزارها ........................................................................... 19
1-1. تصرف سرزمین هر جا که ممکن باشد ...................... 19
2-1. جلوگیری از نفوذ کشور های مخالف منافع
روسیه در سرزمین ایران............................................................ 19
3-1. کسب سیطره بر سیاستهای داخلی و خارجی
ایران به منظور به حداقل رساندن نفوذ................................ 20
4-1. کسب حد اکثر منافع اقتصادی وسیاسی در ایران..... 21
2. چالشها در مناسبات ایران وروسیه پی از انقلاب
اکتبر 197 روسیه تا پیروزی انقلاب اسلامی .................... 21
1-2.نگاه به ایران به عنوان کشوری که از آن طریق می توان
انقلاب سوسیالیستی را به سایر کشور ها منتقل نمود.......... 21
2-2.کسب حداکثر منافع سیاسی واقتصادی
به عنوان یک ابر قدرت .......................................................... 22
3-2. دسترسی به آبهای گرم خلیج فارس و اقیانوس هند..... 23
4-2. تغییرات در سیاست شوروی نسبت به ایران ................. 23
5-2. تلاش برای جذب ایران به اردوگاه کمونیست ............... 23
3.چالشهای بین دو کشور در دوره زمانی بین وقوع
انقلاب اسلامی ایران و فروپاشی شوروی ..................... 24
1-3. تهدید منافع شوروی توسط ایران با توجه به شعار نه شرقی 24
صفحه
نه غربی ............................................... 24
2-3. توجه به انقلاب ایران به عنوان یک جنبش رهایی بخش 25
3-3. سطح پایین مبادلات اقتصادی .................................... 26
4-3. کمک تسلیحاتی به عراق در جریان جنگ تحمیلی 26
بخش دوم:و عوامل واگرایی درروابط ایران
وروسیه پی از فوپاشی شوروی...................................... 27
ضعف تکنولوژی .................................................................... 27
دریای خزر توسط کشورهای آذر بایجان و قزاقستان ..... 29
و قفقاز ........................................................................ 33
بیشتر از کشورهای غربی ...................................... 33
صفحه
با منافع ملی جمهوری اسلامی ایران........................ 35
صفحه
ایران وروسیه................................................................... 36
در خصوص مسیر انتقال انرژی حوزه خزر............... 36
حضور کشورهای بیگانه و اقدامات خودسرانه برخی
کشورهای ساحلی ....................................................... 37
1-18. راهکارهی دستیابی به امنیت زیست محیطی
در منطقه........................................................................ 38
فصل سوم: دیدگاههای کشورهای ساحلی در
خصوص رژیم حقوقی دریای خزر ................. 41
بخش اول: رژیم حقوقی دریای خزر ..................... 44
حقوق بین الملل....................................................... 44
حقوق دریا ها وتعیین رژیم حقوقی آن................ 46
1-2. معاهدات مربوط به دریاچه خزر ............... 47
2-2. علل ناکارآمدی معاهدات سابق ................ 49
3-2. فروپاشی وجانشینی دولتهای تازه
استقلال یافته ......................................................... 50
بخش دوم:نارسایی رژیم حقوقی گذشته
دریای خزر و پیچیدگی وضع رژیم حقوقی جدید 52
بخش سوم: مواضع کشورهای ساحلی در
خصوص رژیم حقوقی دریای خزر............... 53
صفحه
فصل چهارم: زمینه های اشتراک منافع وهمگرایی ایران وروسیه در
عرصه سیاست خارجی 63
بخش اول: سطح سه گانه همکاریهای جمهوری
اسلامی ایران وروسیه پی ازفروپاشی............ 64
1-2.همکاری برای حل بحران های منطقه ای ...... 67
2-2. سازمان همکاریهای دریای خزر...................... 68
3-2. بهره برداری از منافع انرژی دریای حزر........ 68
4-2. همکاری در خصوص انتقال انرژی ازحوزه
دریای خزر .................................................................. 68
5-2. ارتباط کشورهای آسیای مرکزی وقفقاز
با اقتصاد جهانی.......................................................... 69
بخش دوم: عوامل موثر در همگرایی جمهوری اسلامی ایران وروسیه..................... 70
1 .منافع روسیه در خصوص گسترش همکاریه با ایران 70
1-1. جلب حمایت ایران برای مقابله با نفوذ
قدرتهای بیگانه در منطقه ............................................. 70
2-1. نزدیکی به ایران برای نفوذ به خاورمیانه ،
خلیج فارس وکشورهای اسلامی.................................. 71
صفحه
3 -1. گسترش روابط با جمهوری اسلامی ایران
به منظور گرفتن امتیاز از غرب.................................. 71
4-1. همکاری با ایران برای جلوگیری از افراط گرایی قومی
ونژادی وبی ثباتی در منطقه.... ............... 72
5-1. جلب حمایت ایران برای مخالفت با توسعه
ناتو به شرق..................................................................... 72
1-2. نگاه به روسیه به عنوان تامین کننده
تسلیحات و تکنولوژی جدید...................................... 73
2-2. همکاری با روسیه برای جلوگیری از سلطه
شرکتهای خارجی وفراملیتی بر منلفع انرژی منطقه......... 73
3-2. جلب حمایت روسیه در مقابل نفوذ کشورهای
مخالف جمهوری اسلامی ایران در منطقه خزر................... 73
4-2. همکاری باروسیه به منظور مقابله با
فشارهای آمریکا وغرب ................................................. 74
فصل پنجم: نتیجه گیری...................................................................................... 76
منابع مآ خذ......................................................................... ............... 82