دانلود کتاب خفی علائی دانشنامه پزشکی(کامل وجامع)

اختصاصی از یارا فایل دانلود کتاب خفی علائی دانشنامه پزشکی(کامل وجامع) دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .

در کتاب خفی علائی با انواع بیماریها و روشهای درمان آن بوسیله طب قدیم ایران آشنا میشویم.این کتاب اولین دانشنامه پزشکی به زبان فارسی میباشد که توسط حکیم سید اسماعیل جرجانی گرداوری شده است.

خفّی علایی یا خفّ علایی یا الخفّیه العلائیه، اثر طبی گرگانی به زبان پارسی است. جرجانی این کتاب مختصر را به نام سلطان علاءالدین اتسز خوارزمشاهی شاید در سال جلوس این شاه (521 ق)، به پایان رسانده است.
نویسنده در دیباچه اثر خود، درباره وجه تسمیه آن، می‌نویسد: «علائی منسوب به علاءالدوله ــ از القاب اتسز خوارزمشاه ــ است. خفّی نیز منسوب به خف (= موزه و کفش) است». او ادامه می‌دهد که این کتاب را در دو مجلّد و به قطع مطوّل فراهم اورده تا شاهزادۀ جوان بتواند آنها را در موزه‌های خود بگذارد و همیشه همراه داشته باشد. این اثر در واقع خلاصه‌ای از ذخیره خوارزمشاهی است. امروزه این گونه کتابهای مرجع مختصر را hand book یا pocket book می‌گویند.

خفّی علاییث، دومین تألیف طبی سیداسماعیل است و کتابی ویژه برای رفع نیاز شاه، بزرگان و درباریان در طب بوده است.
فونان این اثر را برای بررسی طب ایرانی آورده است. گرگانی در مقدمه خفّی علایی به مواردی اشاره می‌کند: نخست آنکه علاءالدوله اتسز خوارزمشاهی را حامی خود در نوشتن کتاب می‌داند. دیگر آنکه وی طب را به دو بخش علمی و عملی تقسیم می‌کند. در بخش عملی به حفظ الصحت (= بهداشت و تندرستی) و مقدمه المعرفه (= شناخت احوال بیماران) می‌پردازد و سوم آنکه زمان آغاز و پایان تألیف کتاب را بیان می‌کند.
کتاب خفّی علایی از هفت مقاله، و دو بخش تشکیل شده است:
بخش اول (در طب علمی):
 مقاله اول: در تدبیر حفظ صحت و در شانزده باب (در تدبیر هوا، فصلهای سال، شهرها و مسکن، جامه پوشیدن، غذا، آب، شراب، خواب و بیداری، حرکت و سکون، استفراغ در داروهای مسهل، استفراغ به داروی قی، فصد و حجامت (= رگ‌زنی و خون‌گیری)، انواع استفراغ، اعراض نفسانی، احوال پیران و مسافران).
مقاله دوم: (در مقدمه‌المعرفه) و در هفت باب: در تدبیر شناخت بیماری، شناخت نفج (= بهبود نسبی پیش از شفای کامل)، شناخت بحران، شناخت نشانه‌های سلامت و امیدواری، شناختن نشانه‌های بیماری (= علم العلامات) و وقت مرگ بیماران.
بخش دوم (طب عملی):
مقاله اول درباره دستورهای لازم پزشکی، مقاله دوم (اشاره به درمان بیماریهای اندام از سر تا پا و در هجده باب): در تدبیر بیماری سر و دِماغ، چشم، گوش، بینی، دهان، زبان و حنجره و حلق، در شناخت زکام و نُزله و سرفه و ذات‌الریه و ضیق النفس، بیماری‌های دل و معده، در انواع اسهال، در تدبیر انواع قولنج و تولّد کرمها، درباره بیماری‌های مقعد، جگر، سپرز، در تدبیر انواع یرقان، در انواع استسقاء، درباره بیماری‌های گردâ و مثانه، بیماری‌های زنان و درد مفاصل و نقرص و داءالفیل.
مقاله سوم: در تبها، حصبه و آبله.
مقاله چهارم: در آماسها و جراحتها،
مقاله پنجم: در علاج شکستگی استخوان، کوفتگی و بیرون آمدن بندها از جای خود،
مقاله ششم: در تدبیر زینت و آراستگی بدن و پاک کردن پوست و
مقاله هفتم: در علاج زهرها.
نویسندۀ کتاب در بیان بیماریها به علل، نشانه ها و درمان آنها می‌پردازد؛ برای مثال:
«قولنج»: علّت آن: خلط غلیظ و باد، علامات آن: درد و گرانی و باد، درمان: حقنه یا شیاف تیز.
بیان برخی نکته ها درباره این کتاب لازم است:
1. گرگانی در تدبیر هوا اسباب تندرستی و بیماری را شش عامل (= اسباب السّته) می‌داند: هوا، حرکت و سکون، خواب و بیداری، طعام و شراب، استفراغ، احتقان (= بستگی مزاج و ضد استفراغ) و اعراض نفسانی.
وی عوامل آلودگی هوا را اینگونه بیان می‌کند: آمیختگی هوا با غبار و دود و بخار و... .
جرجانی انواع هوا را بررسی می‌کندو اثر بد و خوب هر کدام را بیان می‌کند از جمله: آثار هوای گرم: لاغری تن و زردی روی، تشنگی‌آور و ضعیف‌کننده قوای بدن؛ هوای رطوبتی: فزونی عفونت‌ها، بیمارکنندۀ سرد مزاج‌ها و نرم کنندۀ پوست؛
هوای سرد: سودمند، افسرده‌کننده، کم‌کنندۀ جراحتها و آماسها و افزون‌کنندۀ زکام و نُزله (= نوعی سرماخوردگی).
2. میراسماعیل در تدبیر فصلهای سال به نکته هایی ظریف توجه می‌کند از جمله: طعام لطیف خوردن و ورزش صبحگاهی در بهار، نوشیدن آب سرد در تابستان، دوری از گوشت صید و نمک سود شده در پاییز و ورزش کردن و غذا خوردن بیشتر در زمستان.
3. سیداسماعیل در تدبیر شهر و مسکن، موقعیت خانه خوب را اینگونه بیان می‌کند: بلند، رو به مرق، با فضای باز به سمت شمال، با سقف بلند، با درهای فراخ و آفتاب‌گیر.
4. جرجانی در تدبیر جامه پوشیدن به مواردی اشاره می‌کند از جمله: مضرات جامه خشن برای پوست، پوشیدن جامه کتانی در تابستان و پوشیدن جامه ها از پوست سمور، روباه و پارچه‌های پنبه‌ای.
5. او در معرفت غذا و تدبیر آن به مسائلی اشاره می‌کند: توصیه به خوردن غذاهای دوایی و دارویی، راه رفتن پس از غذا خوردن و سپس خوابیدن، خوردن غذای کمتر برای پیران که کمتر ورزش می‌کنند و ناهماهنگی برخی طعامها با یکدیگر برای مثال: انگبین (= عسل) و خربزه و ماهی تازه، شیر، پنیر با تخم‌مرغ.
6. جرجانی در تدبیر مواردی را در نظر می‌گیرد از جمله: خالص‌تر بودن باران زمستانی از بارش تابستانی، آب نخوردن بسیار میان غذا خوردن، زیان داشتن نوشیدن آب هنگام شب، ننوشیدن آب سرد پس از خوردن طعام گرم و روشهای تصفیه آب از جمله: آمیختن آب با خاک پاکیزه و جنباندنش، سپس گوشه‌ای گذاشتن و صاف شدن آب.
7. میراسماعیل در تدبیر شراب، بر حرام بودن دینی آن تأکید می‌کند، امّا بنابر وظیفه پزشکی خود فواید و زیانهای آن را نیز می‌نویسد. ازجمله فواید شراب: افزودن حرارت غریزی بدن و هضم بهتر غذا (البته با مصرف بسیار کم)، زیانهای آن، ضعیف کردن حرارت غریزی بدن (در صورت مصرف بسیار)، مرگ ناگهانی (= مفاجات) و سکته، فربه شدن و زیان‌بخش بودن برای جگر، سپرز و دماغ.
8. او درباره خواب و بیداری نیز سخنان شنیدنی بسیاری دارد از جمله: مضرّات بی‌خوابی و شب زنده‌داری، تأثیر بد بر قوۀ حافظه، هضم بد غذا. وی روشهایی برای غلبه بر بی‌خوابی شبانه پیشنهاد می‌کند: به جای تکیه دادن، باز کردن چشمها و نبستن آنها کتاب خواندن و خاموش کردن چراغ‌ها.
9. او در مورد حرکت و سکون نیز به موارد مهمی اشاره می‌کند از جمله؛ فواید ورزش، برای حفظ سلامتی بدن و افروختن حرارت غریزی بدن. بهترین هنگام ورزش را هنگامی می‌داند که غذا هضم شده است. جرجانی به مالش و نرمش پیش از ورزش (= ریاضت) اشاره کرده است.
10. سیداسماعیل در تدبیر اعراض نفسانی نیز به موارد و مسائل مهمی توجه کرده است. او شادی، غم، خشم، لذّت، ایمنی، ترس، خجالت و اندیشه را از اعراض نفسانی می‌شمارد و معتقد است که این ویژگیها همان لحظه اثر می‌کنند. وی رابطه اعراض نفسانی را با حرکتها و واکنشهای بدن نشان می‌دهد مانند: شادی با افزایش حرارت غریزی و برافروختگی روی و چهره.
11. او در تدبیر پیران از توجه به مواردی اساسی کوتاهی نکرده است از جمله: مضرّات و زیان‌آورها برای پیران، طعام ترش، هوای بد، بخارها، دود و غبار و گرسنگی.
12. وی در باب تدبیر مسافران، وضعیت خوب سفر را بیان می‌کند از جمله: خالی بودن معده از غذا هنگام سوارکاری. او توصیه می‌کند که سرمازده را مستقیمآ برابر آتش قرار ندهند بلکه آن شخص را با جامه گرم کنند و سپس آرام آرام مقابل آتش بنشانند.
13. میراسماعیل در وصیتها و سفارش به پزشکان بر روان درمانی بسیار تأکید می‌کند از جمله: امیدواری دادن به بیمار، شاد کردن وی و حضور دوستان بر بالینش.
شایان ذکر است که پزشکی امروز بسیاری از نکته‌های گفته شده را کاملا تأیید می‌کند. نبوغ جرجانی در بسیاری از موارد مشهود است که تنها به چند نکته مختصر اشاره کرده‌ایم.
از این اثر، نسخه‌های فراوانی وجود دارد. علّت فراوانی نسخه‌های خطی کتاب یاد شده را کم حجم بودن و در دسترس بودن آن می‌دانند. تنها به چند نسخه معتبرتر این کتاب اشاره می‌کنیم: نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی (با تاریخ کتابت 837 ق)، نسخه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (با تاریخ کتابت 891 ق در شهر استرآباد)، نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی (با تاریخ کتابت 1295 ق) و نسخه چاپی شهر گانپور هندوستان که مورّخ 1309 ق و به اهتمام منشی «بهکواندیال» منتشر شده است.