دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه: 26
دانستنیهای جغرافیایی فلات ایران
- محیط طبیعی
1-1 برجستگی راههای دسترسی
ایران فلات مرتفعی است که درعرض جغرافیایی متوسط ( 25 تا 39 درجه عرض جغرافیایی )واقع شدهاست که کوهها در برگرفته اند و با امتداد و پیوستگی قابل توجهی درآن دامن گسترده اند.
جبهه بیرونی پیرامون فلات ایران برخلاف که استیپهای خشک هستند، غالباً مرطوب بوده وحتی درنواحی دریای خزر بسیار پرآب میباشند. این سرزمین پهناور که دارای وسعتی معادل سه برابر کشور فرانسه است، از تأثیرات دریا بسیار دور است و ارتفاع متوسطی از سطح دریا(1000-1500 متر ) و دو فرو رفتگی را در بر میگیرد: دشت کویر درمرکز (ارتفاع 450 متر)،ودشت لوت درشرِ ( ارتفاع 360 متر) که هر دو در زمرة گرمترین بیابانهای کره زمین به شمارمیروند
الف - موانع
فلات ایران، به جز مناطق کوهستانی ارمنستان و افغانستان، در سایر نقاط از هر طرف توسط زمینهای پست و کم ارتفاع احاطه شده است : مانند بین النهرین درغرب ( ارتفاع 50 + متر)،فرورفتگی خزر ( ارتفاع 28 - متر ) و ترکمنستان ( ارتفاع کمتر از 100 متر ) درشمال، سیستان (ارتفاع 450متر) درشرِ و دشت ساحلی اقیانوس هند و خلیج فارس در جنوب. تنها همین ویژگیی کفایت میکند تا از نظر جغرافیای زیستی توجه بسیار زیادی به ایران مبذول گردد.
موانعی که راههای نفوذ داخل ایران را سد میکند عمدتاً مناطقی است که دارای گذرگاههای غیرقابل عبور است.
درناحیه شمال، رشته کوههای البرز از استپ مغان شروع میشود و بدون انقطاع تا مشهدامتداد مییابد و باعث قطع کامل دریای خزر از فلات(ایران) میگردد. قلة کوهها بسیار مرتفع بوده و نزدیک بـه 3000 متر ارتفاع دارند و آتشفشان خاموش دماوند با 5680 متر مرتفع ترین نقطه این رشته کوه است. رشته کوههای ارمنستان و قره داغ زنجیره فوِ را به سمت شمال غرب گسترش میدهد.
درغرب، رشته کوههای موازی و بسیار مرتفع کردستان و زاگرس، این فلات را از زمینهای پست عراِ جدا میسازد. از طرف دیگر، مرز ایران از نزدیک این بریدگی میگذرد و از نظرزمین شناسی، گیاهشناسی، جانورشناسی و جنبههای دیگر حائز اهمیت فراوان است. مثلاً درزمستان پرندگان بیشماری در مسیر عمودی مهاجرت خود داخل دشت فرود میآیند و تا فصلبهار درآن جا میمانند:
Petrocles orientalis L.
Athene nuctua L.
COorvus Ffrugilegus L.
درجنوب نیز رشته کوههای بلند و پیوستة بختیاری و لارستان و مکران به چشم میخورد. وسرانجام در شرِ، موانع بامپوشت و پلنگ کوه قرار گرفته اند. البته سیستان( زابلستان ) از این مجموعه رشته کوههای تقریباً لاینقطع خارج است.
به همین ترتیب در داخل کشور نیز موانعی وجود دارد: فلات توسط رشته کوههای بلندی به بخشهای کم و بیش دور و نزدیک تقسیم میگردد و دو فرو رفتگی بیابانی کویر مرکزی و کویرلوت از مهمترین موانع داخلی آن است.
دراینجا این نکتة مهم را باید خاطر نشان کرد که بیابان مرکزی دشت کویر به مقدار زیاد به سمت شمال گسترش یافته و به دامنة رشته کوه البرز بین گرمسار و سمنان ( به فاصله صد کیلومتر)میرسدو مانعی برای انتشار بسیاری از گونه های پستانداران مانند:
جرد بزرگ Rhombomys opimus به سمت غرب و جرد تریسترام MerionesTristrami به سمت شرِ ) میباشد. و این یک مانع فیزیکی مهم است.
ب - راههای نفوذ
گذر از جلگه به فلات تنها از چند راه معین امکان پذیر است و به هیچ عنوان راه دیگری وجود ندارد. تنها راه نفوذ از ناحیه شمال غربی به داخل فلات ایران، دره ارس است، این دره تنهاگذرگاهی است که میتوان از طریق نخجوان و استپ مغان از ارمنستان به آذربایجان رفت و به اینترتیب از راه اردبیل به جلگه قدمنهاد.
ازطریق کنارة دریای خزر تنها راههای نفوذ، دره سفید رود و گذرگاههای مرتفعی است که مسیر مهاجرت پرندگان میباشد. از ناحیه شرِ وارد خراسان میشویم و آسانترین راه ورود بهایران نیز این ناحیه است و گذر از مرو به مشهد به راحتی امکان پذیر میباشد.
برعکس این ناحیه غرب کشور کاملاً محصور و غیر قابل عبور است. کردستان دارای گذرگاههای بسیار مرتفع و خطرناک است، با اینحال مناسبترین راه، درة زابکوچک و نیزگذرگاه کرمانشاه میباشد، که آن هم بسیار مرتفع است ( ارتفاع 2100متر). راه نفوذ در لرستان درة کارون است. بالاخره جنوب کشور کاملاً مسدود میباشد و تنها یک راه کوهستانی بوشهر رابه شیراز و اصفهان مرتبط میسازد. همچنین بندرعباس تنها با راههای کوهستانی مرتفع به کرمان متصل میگردد. شرِ نیز بسیار صعب العبور بوده و کوههای بلوچستان و بیابانهایسیستان-بلوچستان موانع مهم این ناحیه را تشکیل میدهند.
به طور خلاصه راههای نفوذ به داخل ایران به این ترتیب است: درة ارس، سرزمین مشهد،گذرگاه کرمانشاه و کارون از راه خوزستان.
همچنین باید خاطر نشان کرد که میتوان بدون این که نیازی به گذشتن از فلات باشد، بااستفاده از راه کنارة ساحلی خلیج فارس از عراِ به پاکستان رفت.
پ - تنوع مناظر طبیعی
1 - فلات ایران: این سرزمین استپی خشک و کم حاصل است که برای پربار شدن تنها به آب نیاز دارد. درفصل آب شدن برفها سیلابهای زیادی از کوههاسرازیر میشود و به طرف بیابانهاجاری میگردد و در آن جانیز هدر میرود. غالباً از ماه اردبیهشت تا آبان شاهد روزهایی هستیم که حتی یک قطره باران هم نمیبارد. اینگونه تلاقی فصل تابستان با فصل خشک، چهرة فلات ایران را که 1200 متر از سطح دریا ارتفاع دارد خشکتر از آنچه که هست نشان میدهد.
2 - فلات کردستان : این فلات با داشتن ارتفاع بیشتر ( حدود 2000 متر)، در بخش غربی مرطوبتر است و برعکس در قسمت شرقی بسیار خشک است. به نسبت سایر نقاط کشور،تابستان در این سرزمین کمتر گرم میشود و زمستان آن بسیار سرد تر میباشد. بهار آن دیر رس است ورشد گیاهان بهاره تا پایان نهم تیرماه به طول می انجامد .
درشرِ بیجار، سرزمینی وجود دارد که دارای خصوصیات ویژهاست. این سرزمین آِبولاِ مرشداکینلو است که در فصل آخر کتاب به بررسی آن میپردازیم. بخش مذکورترکیبی است از فلاتهای مرتفع که دره های عمیق و بسیار پر پیچ و خم آن را قطعه قطعه کرده اند وآدمی خواه ناخواه در آن جاگم میشود. این دشتهای آهکی که براثر فرسایش برش خورده اند،در فصل تابستان بسیار خشک هستند و رشد گیاهی بسیار اندکی دارند.
3 - آذربایجان: خصوصیات دو منطقه را داراست، کوه های آن مانند داخل ایران خشک است، در صورتی که دره های آن همانند ارمنستان بقدر کافی آب دارند و محصولات خوبی ارائه میدهند. این استان درفصل بهار بسیار سرسبز است.
4 - کوهها: ایران کوههای بسیار خشکی دارد و پوشش گیاهی آنها بسیار اندک است. حتی درارتفاعات بالایی دامنة جنوبی البرز تنها گیاهان مناطق خشک شامل شمار زیادی از گونه های جنس Dianthus Astragalus ,Gypophyla, و Arctoides و غیره به چشم میخورد.
5 - بیابانها: بیابانها فرورفتگی های نمکزار و بسیار گرمی هستند که رویش گیاهی اندک بهاره آنها، در فصل تابستان به طور کامل از بین میرود. دشت لوت علاوه برآن دارای مناطقی است که تپه های شن روان درآن وجود دارد.
6- حاشیة دریای خزر: دراین سرزمین وفور بارندگی درتمام فصلهای سال زمینة رشد جنگل بسیار بزرگی را فراهم مینماید؛ مناطق پست غالباً باتلاقی است و تاسالهای اخیر مازندران وگیلان کانون تب نوبه (Paludisme)بوده است.
خشک شدن تدریجی دریای خرز همه ساله باعث عقب نشینی خط ساحلی میگردد؛ به عنوان مثال این پدیده در کناره بسیار مسطح بندرگز محسوس میباشد و مقدار سالیانه آن 20 تا30 متر است. سطح کنونی آب دریای خزر 28 - متر است .
7- استپ ترکمن: این استپ محدود به دشت شمال گرگان و امتداد استپ ترکمنستان میباشدکه پست، شنزار، دارای تابستانهای بسیار گرم و دارای رویش گیاهی خاص نمک زارهااست.
- استپ مغان: این استپ با قرار گرفتن در شمالی ترین نقطه آذربایجان، محیطی کاملاًمتفاوت با استپ کوههای اطراف دارد. و سرزمینی است پست (با حداکثر ارتفاع 90 + مترازسطح دریا)، گرم و دارای رطوبت بالا و پوشیده از گیاهان خاص نواحی شور. تمام آبهای آن بهجز دره ارس، لب شور هستند. این استپ ویژگیهای بیشمار آرالی- خزری دارد و محیط طبیعیدور افتاده و تنهایی را تشکیل میدهد و گیاهان آن عمدتاً Artemisia و خار است که ارتفاع آنها در برخی مناطق به 50/1 متر میرسد.
9- منطقة آلپی: دارای شرایط خشک و بیابانی شدید است و گیاهان آن شامل گونه های متعددانواع Astragalus است. در دامنه های آتشفشان دماوند ( 5680 متر ) رویش گیاهی فقط تاارتفاع 4300 متر به چشم میخورد، و نواحی مرتفع تراز دی تا مهر فاقد برف است و قله آندرتمام فصلهای سال یخ زده و پوشیده از برف میباشد.
10- بیشه های پسته: درجنوب و شرِ کشور، منطقه ای کوهستانی وجود دارد که تحت عنوان«جنگلهای پسته » معروف است. مسلماً اصطلاح جنگل برای این نوع پوشش گیاهی مناسب نیست؛زیرا درختان آن بسیار پراکنده هستند وگیاه جنگلی هم در آن به چشم نمیخورد .
11- جنگلها و بوته زار زاگرس: بخش غربی کوههای مرتفع زاگرس دارای ناحیهای پوشیده ازدرختان بیشمار بلوط (Qucrcas brandti ) است که مسکن طبیعی سنجاب ایرانی(Sciurus anomalus ) میباشد
ب - گستردگی پدیدههای آب و هوایی
الف- وضعیت فشارهوا
ب - گستردگی پدیدههای آب و هوایی
ویژگی خاص کوههای ایران، این کشور را از سرزمینهای دیگر جداکرده است؛ با اینحال در سطح وسیعی تابع تأثیرات خارجی از نظر فشار هواست.
درماه بهمن یک منطقه کم فشار(545 میلیمترجیوه) درهند بوجود میآید که بتدریج تا ماه مرداد گسترش مییابد و در شهریورماه از بین میرود. این زمان، مصادف با فصل باران در جنوب غربی دریای هند است وتعجب آور است که ایران با وجود واقع شدن در جوار این دشت وسیع،حتی یک قطره باران دراین فصل دریافت نمیکند. البته علت آن بادهای تابستانی است که جهت وزش آنها شمال غربی است و جنوب غربی نمیباشد. دلیل پدیدة فوِ احتمالاً خشکی هوا درسند و جهت حرکت تودة هواست.
دردریای عربستان بادهایی که از جانب جنوب غربی می وزند به سمت شرِ منحرف میشوند و هرچه به طرف شمال پیش برویم این انحراف نمایان تر میشود. این بادها، گرایش خود رابه سمت شمال کاملاً از دست میدهند و بدون درنگ به جانب شرِ یا حتی جنوب شرقی متمایل میشوند.
به این ترتیب بادهای باران آور فقط منطقة جنوب غربی عربستان (تا ظفار) را پوشش میدهد و ایران و بلوچستان پاکستان که دراین فصل کاملاً خشک هستند باران دریافت نمی کنند.زیرا توسط بادهای قاره ای که از جانب کردستان و ارمنستان به جنوب می وزند منحرف میشوند .
در شرِ کردستان وزش باد کاملاً محسوس و دائمی است و آن را باد « شمال » یا «سامون»می نامند که با شدت زیاد میوزد و گرد و خاک زیادی ایجاد میکند. درماه ژوئیه، همگام باگسترش منطقه کم فشار در هندوستان این باد نامنظم ترمیگردد و باد کردستان در این فصل گرم شده و برفراز فلاتهای ارمنستان، منطقة کوچک کم فشار مستقر میشود.بادفوِ درکردستان تحت تأثیرپدیده فون (foehn ) مضاعف میشود و به سمت فلات ایران سرازیر میگردد.
درشرِ ایران درمنطقه سیستان،باد در تمام مدت تابستان به طور کاملاً منظم می وزد. این همان بادمشهور 120 روزه است که از پایان ماه مه تا پایان سپتامبر با سرعت 70 تا 125 کیلومتردرساعت میوزد. ( Stratil - Sauer, 1952)
2- در مهرماه درجه حرارت فلاتهای مرتفع آسیای مرکزی به سرعت کاهش می یابد ومنطقه ای پرفشار (776 میلیمتر جیوه ) بوجود میآید که تا اسفند ماه ادامه دارد و مرکز آن مغولستان میباشد.
مرکز ایرانبه سرعت تحت تاثیر این تغییر قرار نمی گیرد، زیرا روزهای آن بشدت گرم است، امّا کردستان که بسیار مرتفعتر است دراین فصل درتمام مدت روز و بخصوص بعداز ظهرهامورد هجوم بادهای بسیار شدید قرار میگیرد که از شمال یا شمال غرب باسرعت 80 کیلومتردرساعت میوزند.
این باد ها 3 تا 4 دفعه در ماه تحت تأثیر منطقه کم فشار دارای منشأ مدیترانه ای با بادهای غربی که مقداری باران همراه دارند موقتاً متوقف میشود.
3- هوای کردستان درماه دسامبر و هوای فلات ایران درماه ژانویه عموماً درحدود صفردرجه سانتیگراد است. حوالی 10 تا 15 دسامبر اولین دانه های برف برزمین میافتند که این بار ازشمال شرقی می وزند، زیرا دراین فصل فشار زیاد جو آسیای مرکزی به صورت فراگیر این منطقه را میگیرد که وزش بادهای شمال شرقی درایران مؤید این مطلب است. بااین وجود، ورزش بادهای مذکور درکردستان چندان محسوس نیست، زیرا ارمنستان که خود تحت تأثیر یک دوره سرد شدن شدید هواست، نوعی آنتی سیکلون محلی بوجود میآورد(770 میلی متر جیوه).
مقارن 15 نوامبر نخستین اثر محسوس این چرخش در بادهای فوِ نمایان میشود که با یکدوره کوتاه سرما و آوردن دانه های برف از ناحیه شمال همراه است.این برف بعضی مواقع حتیدرحاشیة جنوبی دریای خزر به زمین می نشیند.در این ارتباط میتوان به برف سال 1952 و1953 ( نمودار 1) اشاره کرد.
4- در کردستان تاماههای دی ،بهمن و اسفند برف بر روی زمین باقی میماند و راه هایارتباطی مسدود میشود و جاده تهران - بغداد از مسیر کرمانشاه (2100 متر ارتفاع از سطحدریا) و جاده سلطانبولاِ (2300 متراز سطح دریا) بین همدان و قزوین همواره پوشیده از برفاست و عبور و مرور وسایط نقلیه در آن بادشواری صورت میگیرد
ب - ذوب برفهاو بارانهای بهاره
بیشترین قسمت از باران در ایران در بهار میبارد( حدود اوایل فروردین ). این پدیده اهمیت قابل توجهی در زندگی حیوانات، بویژه جوندگان دارد(شکل 2 ).این بارانها معمولا پساز ذوب ناگهانی برفها خصوصاًدر قسمتهای پست فلاتها(1300-1100متر)شروع به باریدنمیکند. خاک که بر اثر آب شدن برفها کاملا سیراب شده، دیگر قادر به جذب آب بیشتر نیست ودر نتیجه باعث جاری شدن سیلاب میگردد.
اهمیت پدیده فوِ را بلافاصله مشاهده میکنیم: در واقع اگر باران کمی زودتر از موعدببارد، چون این بارش همزمان باآب شدن برفهاست؛مقدار آب انباشته شده روی زمین به میزان قابل توجهی افزایش مییابد و باعث می شود اغلب زمینهاغرِ آب شود و تعداد زیادی ازجوندگان نابود گردند. چنین موردی در سال 1954 در کردستان بوقوع پیوست؛ باران اواسط ماه مارس(اواخر اسفند) -یعنی حدود 3 هفته زودتراز موعد معمول- شروع به باریدن کرد و درسرزمین وسیعی که بین قزوین، همدان، کرمانشاه، سنقر و میانه است، باعث نابودی بیش از 910جمعیت جرد ها(Merione) گردید.
معمولا دو یا سه هفته پس از آب شدن برف، فلاتها به باطلاِ تبدیل می شوند و بعضی اوقات عبور از گردنه ها تا ماه مه ( اردیبهشت ماه ) غیر ممکن است.جاده ها تبدیل به چاله های پرآب میشوند و همه چیز تبدیل به گل و لای میگردد. در قسمت های پست، آب شدن برف ویخ به طور ناگهانی صورت میگیرد و در قله ها به طور تدریجی تا اواسط شهریورماه و گاهی اوقات تا آبان ماه به طول می انجامد.
یکبار در23 مهر از دماوند بالا رفتیم و برف واقعی را تنها در ارتفاع 5300 متری مشاهده کردیم. از ارتفاع 4300 متر به بالاتنها توده های برف یخ زده که مورد فرسایش بادی قرارگرفته به چشم می خورد. ایران دارای 20 قله کوه استکه ارتفاع آنها به بیش از 4000 متر میرسد.
ج- داده های آب و هوایی
- درجه حرارت
ایران در زمره سرزمینهایی است که بیشترین روزهای آفتابی رادارد.این آفتابزدگی شدیدبا فقدان باران در تابستان تلاقی میکند و باعث افزایش بی آبی می گردد و در شهریور شدتمیگیرد.
درکردستان و آذربایجان تا 26 خرداد آسمان ابری است. آسمان شمال غربی کشور عموماًاز جنوب شرقی پر ابر تر است و در حاشیه دریای خزر، در طول سال بیشترین مقدار ابر درآسمان رشت به چشم می خورد و کوهها به دلیل متوقف شدن ابرها در امتداد دامنه ها(pent)دارای آفتاب کمتری هستند.
- رطوبت نسبی
ایران در زمره سرزمینهایی است که بیشترین روزهای آفتابی رادارد.این آفتابزدگی شدیدبا فقدان باران در تابستان تلاقی میکند و باعث افزایش بی آبی می گردد و در شهریور شدتمیگیرد.
درکردستان و آذربایجان تا 26 خرداد آسمان ابری است. آسمان شمال غربی کشور عموماًاز جنوب شرقی پر ابر تر است و در حاشیه دریای خزر، در طول سال بیشترین مقدار ابر درآسمان رشت به چشم می خورد و کوهها به دلیل متوقف شدن ابرها در امتداد دامنه ها(pent)دارای آفتاب کمتری هستند.3- رطوبت نسبی
رطوبت جوی از ماه فروردین تا مهر به طورمنظم افزایش مییابد و در زمستان به طورمحسوسی بالا میرود و در فصل بهار به حداکثر خود می رسد.این رطوبت از جنوب شرقی به طرف شمال غربی پیش می رود. سرزمینهای غرب کشور، بویژه قسمتهایی که در غرب رشته کوههای کردستان واقع شده اند، بسیار مرطوب هستند. در کرکوک ( شمال عراِ) حداقل درجه رطوبت نسبی به ثبت رسیده 25% است که میزان نسبتاً بالایی می باشد؛ به عکس در شرِ اینرشته کوهها، از حدود کرمانشاه و سقز، منطقه خشک به یکباره آغاز میشود و گیاهان مناطق خشک(Xerophile) پوشش گیاهی آن جارا تشکیل میدهند.
وضعیت سایر نقاط داخلی کشور حتی در ارتفاعات بالا به همین نحو است. با اینحال در قله آتشفشانی سبلان از ارتفاع 3000 متر به بعد منطقه ای مرطوب مانند آنچه در کردستان وجوددارد به چشم می خورد.
از 26 مردادتا آبانماه درصد رطوبت جوی ممکن است کاهش بسیار زیادی داشته باشد.مثلا در منطقه آکینلو(21 مهر ماه، ساعت 14، دمای 25 درجه) میزان رطوبت که معمولا 30%است به 7% کاهش پیدا کرد. در این فصل معمولا بادهای شدیدی می وزد و در فصل پاییز درصدتبخیر قابل توجه است.
در دامنه های دریای خزر اختلاف رطوبت بین فلات و ساحل دریا بسیار محسوس است،مثلا این پدیده در فیروز کوه به محض این که از گذرگاه عبور کنیم قابل رؤیت است. درآذربایجان نیز از حدود اردبیل و مشکین شهر به بعد این افزایش رطوبت محسوس است(20+درصد) حتی در ساحل دریا و فرورفتگی کورا -استپ مغان - رطوبت نسبی به 65 تا85 % می رسد. دره میانی ارس (جلفا) در مرز ارمنستان نیز مرطوب تر از فلات است. در دشت کویر رطوبت نسبی تا 3 % کاهش پیدا می کند
این فقط قسمتی از متن مقاله است . جهت دریافت کل متن مقاله ، لطفا آن را خریداری نمایید
