دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 12
پایداری محیط زیست از دیدگاه اسلام
نویسنده : باسم پورسعید
با افزایش توان فنآوریها در بهرهبرداری از منابع طبیعی، تعادل زیست محیطی، در دو قرن حاضر به زیان طبیعت بر هم خورده که پدیدهای اسفبار و گاه جبرانناپذیر بوده و در ربع قرن اخیر از مرز جامعه گذشته است.
امروزه، جامعه بینالملل راهحل این معضل را محافظت از محیط زیست میداند و در این راه، مایل است از دین کمک بگیرد. این مقاله، میکوشد تا شاخصهای پایداری محیط زیست را از دیدگاه دین بررسی کند. برای این منظور، دیدگاه، متخصصان و کارشناسان به طور عمیق بررسی شد و نتایج نشان داد که هر آنچه تاکنون تحت عنوان پایداری محیط زیست انجام گرفته، چیزی بیش از فعالیتهای فنی برای نگهداری از محیط زیست نبوده است. در حالی که ارزشهای بنیادی دینی، به دلیل برخورداری از پشتوانه اخلاقی نقش اساسیتری در پایداری محیط زیست ایفا میکنند. گام‌های پیشنهادی برای رسیدن به این هدف عبارتاند از: رعایت تعادل در سیاستگذاریها، بها دادن به انسان، تأکید بر آگاهسازی افراد و تجدید نظر عمیق در تعهدات و مسئولیتپذیری مشترک.
در جنگ انسان با طبیعت که از انقلاب صنعتی شروع شد، انسان در یکهتازی پیروزمندانه خود در صحنههای نبرد، از حربههای کارآمدی بهره گرفت. نمونه آن استفاده از تولیدات شیمیایی جنگی است که طبیعت را دیوانهوار از بین میبرد. در این گونه جنگها، تیر خلاص به یکباره زده نمیشود؛ بلکه طبیعت، به صورت تدریجی از پا در میآید. (1)
حضور سران و مقامات بلند پایه 181 کشور جهان در بزرگترین گردهمایی سازمان ملل متحد با نام کنفرانس محیط زیست و توسعه، معروف به کنفرانس سران زمین (ریودو ژانیرو) در سال 1992 م بیانگر عمق فاجعه تخریب محیط زیست است؛ فاجعهای که چهره مصیبتبارش هر روز بیشتر آشکار میشود و ابعاد دلهره آن، جهان را در بر میگیرد.
متفکرین و محققان علوم زیست محیطی، با همکاری سیاستمداران و اقتصاددانان راهی را پیش پای جامعه جهانی قرار دادهاند که امروزه از آن با نام توسعه پایدار یاد میشود و از جانب سازمان ملل به عنوان راهبرد مطلوب نجات طبیعت به شمار میآید؛ (2) راهبردی که در کنفرانس سران زمین به عنوان الگوی جهانی مطرح شد. برای ترسیم گرایش جامعه بینالملل به سمت دین، به منظور پایداری و حفاظت منابع طبیعی و محیط زیست، به پژوهش سه ساله یک هزار دانشمند، درباره ارتباط دین و زیست بوم که در مرکز ادیان جهان در دانشگاه هاروارد امریکا انجام گرفته، میتوان اشاره نمود. در این پژوهش آمده است که ادیان باید از نیروی خود برای پایان دادن به بهرهبرداری لجام گسیخته انسان از منابع طبیعی و ایجاد روحیه مسئولیتپذیری مشترک برای حفاظت محیط زیست استفاده کنند. (3)
جان. ر. ایورث، استاد دانشگاه کلمبیا، درباره مذهب چنین میگوید: «هیچ فرهنگ و تمدنی را در نزد قومی نمیتوان یافت مگر آن که در آن فرهنگ و تمدن شکلی از مذهب وجود داشته باشد. »
رودلف باهرو (Rudelf Bahro) نظریهپرداز با نفوذ نهضت سبز نیز همه موجودات را بارقهای از رحمت خدا میداند. وی رستگاری بومی را مسئلهای مذهبی تلقی نموده، از رحمت خدا میداند و معتقد است که بشر نیازمند معنویت و روحانیت و تولد عصر طلایی جدیدی است که اصالت را در انسان پرورش دهد.
ضرورت گرایش دینی با پایداری و حفاظت منابع طبیعی را مادر (Mother) نیز یادآور شده است. وی به این مسئله استدلال میکند که حفاظت از منابع در فلسفه و مذهب ریشه دارد. (4)
در تأکید بر گرایش به دین، دکتر تاپفر مدیر اجرایی محیط زیست سازمان ملل نیز در گفت وگو با روزنامه همشهری در نیویورک بیان میدارد که «ما میخواهیم در زمینه مسائل زیست محیطی با جهان اسلام یک همکاری مناسب و نزدیک داشته باشیم».
ایشان در ادامه میافزاید: «اعتقاد راسخ دارم که ارزشهای معنوی جهان اسلام بستر مناسبی جهت اجرای برنامههای لازم جهت حفظ آفریدههای خدا و تنوع زیست محیطی است». (5)
دیدگاه دین اسلام درباره توسعه پایدار، شایان تحقیق است که دو عامل زیر، اهمیت این تحقیق را دو چندان میکند:
نخست اینکه جریانی موسوم به بیداری اسلامی معتقد است که اسلام باید به سبب معتبر دانستن دین و دنیا، اساس و روش پیشرفت جامعه در کلیه مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی قرار گیرد.
دوم آنکه در بین دانشمندان، به تازگی برخی الگوهای غربی برای توسعه پایدار مطرح شده است که به شدت به دنبال تحکیم ماهیت غربی به گونهای است که تمدن اسلام آن را پیشتر به عینیت درآورده است.
مطالعه تطبیقی، در واقع روشی است که به مدد آن، اختلافات و تشابهات دو یا چند دیدگاه درباره پدیدهای از طریق مقایسه بیان میشود.
به دیگر بیان، مطالعه تطبیقی به منظور دریافت وجوه شباهت یا اختلاف بین دو دیدگاه، امری مفید و ضروری است. با مطالعه تطبیقی، فهم و درک، صیقل میخورد و ارتباطی با فرهنگها، زمانها و مکانهای مختلف حاصل میشود و طی آن محقق میتواند ضمن آشنایی با ایدههای مختلف و متغیرهای متعدد، دیدگاهش را بهتر و دقیقتر تبیین نماید. (6)
در این مطالعه، موضوع پایداری محیط زیست از دو دیدگاه پراگماتیسم و دین مطابقت داده میشوند که این کار به شکل گفتمان صورت گرفته است.
گفتمان در واقع نوعی رابطه خاص بین دوگانگیهای به ظاهر متضاد یا متناقض موجود در بین پدیدهها به گونهای است که این وجوه متقابل و متضاد بتوانند همدیگر را در ایجاد سنتزی متعالیتر، تکمیل و جبران نمایند.
دلیل استفاده از گفتمان، دسترسی به فهم کاملتر از پایداری است؛ چرا که بررسی دو دیدگاه، به طور جداگانه مؤثر نیست و دسترسی به یک سنتز که حاصل هر گفتمان است، میسّر نخواهد بود. (7)
به کمک روشهای فوق، ابتدا شاخصها معین شد و سپس دو دیدگاه مذکور، به کمک آنها به شکل گفتمان تطبیق داده شد.
مفاهیم پایداری
مفهوم توسعه پایدار از سال 1987 م پس از طرح آن در مجمع عمومی سازمان ملل، مورد پذیرش اکثر کشورهای عضو قرار گرفت. (8)
یکی از پژوهشگران در تبیین تعریفی که سازمان خوار و بار جهانی (FAO) درباره توسعه پایدار معرفی کرده، مینویسد:
«توسعه پایدار به معنای مدیریت و حفاظت منابع پایه و جهت دادن به مقولات فنآوری و نهادی به نحوی است که نیازهای انسانی برای نسلهای کنونی و آینده بشریت به صورت مستقر و پایدار تأمین شود. »(9)
پژوهشگری دیگر توسعه پایدار را این چنین تبیین میکند: «توسعه پایدار از نظر زیست محیطی، غیر مخرب، از نظر اقتصادی، پویا و از نظر اجتماعی، قابل پذیرش است. »(10)
سلمانزاده، کشاورزی پایدار را نظامی میداند که از لحاظ محیط زیست بیخطر، از نظر اقتصادی کارآمد و از دیدگاه انسانی و اخلاقی شایسته جامعه بشری است. (11)
فلسفه توسعه پایدار مبتنی بر اهداف انسانی و درک تأثیر دراز مدت فعالیتهای کشاورزی بر محیط زیست است. بر این اساس، نظامهای کشاورزی عدالتجو و حافظ منابع طبیعی ایجاد شد. چنین نظامهایی، آلودگی محیط زیست را کاهش میدهند، توانایی اقتصادی را در کوتاه مدت بهبود میبخشند و در نهایت پایداری جوامع روستایی و کیفیت زندگی آنان را حفظ میکنند.
اصول پایداری
قرن بیستم را در حالی پشت سر نهادیم که برخی اصول و پندارهای علمی مطرح شده از اوایل تا نیمه قرن حاضر که شاید در زمره محکمات به شمار میآمد، متزلزل و با شک و تردید به آن نگریسته شد.
یکی از مصادیق بارز این تشکیک، مصرف بیرویه کود و سموم شیمیایی در کشاورزی است که تقریباً در کلیه کشورهای جهان، تخریب زیست بومها را به همراه داشته است، در حالی که تا دهه 70 میلادی برای مصرف هر چه بیشتر آن، یارانه پرداخت میشد، ولی اینک برای کاهش مصرف آن جایزه و یارانه پرداخت میشود.
با تغییر پندارهای علمی درباره پایداری، اصولی برای پایداری مطرح شد که براساس دیدگاههای صاحب نظران، اصول مشترک زیر را میتوان از آنها به دست آورد:
درک ارزش محیط زیست: سرمایههای محیط زیست باید به عنوان یک ثروت در نظر گرفته شوند و ارزش آنها به همراه ارزش سرمایههای انسانی مورد توجه قرار گیرد.
تداوم پایداری محیط زیست: بهرهبرداری از منابع و حفظ و بقای محیط زیست از مهمترین اصول توسعه پایدار است که باید تضمین شود.
تعادل: توسعه پایدار از سه بعد زمانی، مکانی و اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرد. در توسعه پایدار برنامههایی باید مورد پذیرش قرار گیرند که از نظر زمانی برای نسلهای کنونی و آینده بشر، از نظر مکانی برای مناطق با امکانات طبیعی و مناطق فاقد امکانات طبیعی و از نظر اجتماعی برای کلیه گروههای اجتماعی، متعادل باشد.
برابری بین نسلی و درون نسلی: توسعه پایدار به این بستگی دارد که همگان از امکانات توسعه پایدار بهرهمند شوند و نسل آینده پرداخت کننده هزینه زندگی نسل فعلی نباشد، نسل آتی با نسل حاضر در استفاده از منابع با هم برابر باشند و توسعه یک فرد، جامعه یا نسل نباید باعث محدود شدن امکانات افراد، جامعه یا نسلهای دیگر شود.
کارایی اقتصادی: به این معنا که در برابر هر نهاده، میزان ستانده متناسب و قابل قبولی از نظر اقتصادی به وجود آید.
براساس تعاریف و اصول فوق، پایداری از دیدگاه دین در چارچوب شاخصهای زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد:
ـ اهداف؛
ـ بهرهوری و بهرهبرداری؛
ـ تعادل؛
ـ عدالت و برابری؛
ـ انسان؛
ـ مسئولیت؛
ـ آگاهی.
اسلام برای بهرهگیران از مواهب حیات، قید و شرط فراوانی قرار داده است و در مشروعیت تحصیل و چگونگی مصرف آنها نظارت دقیق مینماید. اسلام هم بر نحوه درآمد افراد و هم بر چگونگی مصرف آن نظارت دارد و برای هر دو، شرایطی قائل شده است. (12)
این نظارتها عبارت است از: ادب در به کار بردن منابع؛ ورع در به دست آوردن منابع؛ مصرف کردن صحیح منابع.
به طور کلی، در دین اسلام، تصرف و استفاده از طبیعت براساس سه هدف فوق است.
همچنین از دیدگاه صاحبنظران اسلامی، اگر محیط زیست بر محور هوا و هوس مردم قرار گیرد، فساد سراسر آن را فرا خواهد گرفت. از آنجا که هوا و هوس مردم محدودیت ندارد، اگر قوانین هستی تابع این تمایلات انحرافی قرار گیرد، هرج و مرج سراسر هستی را فرا میگیرد.
ابعاد مختلف بحران محیط زیست که امروزه افکار جهانی را تحت تأثیر قرار داده، حاصل عصیانگری بشر در برابر نظام آراسته و صالح جاری در عرصه محیط زیست است. این گونه اقدامات فسادانگیز چه از ناحیه فرد باشد، چه از ناحیه حکومت، در تضاد با خواست خداوند است؛ چرا که خداوند فساد را دوست ندارد و هرگز در مشیت ازلی نیست که انسانها فساد کنند. (13) منظور از فساد در روی زمین هر گونه نابسامانی و ویرانگری و انحراف است. (14)
به عبارت دیگر، فساد به هر گونه تخریب و ویرانگری گفته میشود که نظام آراسته و صالح جاری را بر هم زند. (15) از این رو توسعه پایدار به معنای بهرهبرداری از محیط زیست است که با تضمین بقای زمین همراه میباشد.
موضوع مهم این است که توسعه پایدار باید در حالی که به حرمت طبیعت و توانایی اقتصادی منابع آن توجه میکند، در راه برقراری عدالت اجتماعی گام بردارد. از لحاظ اخلاقی نیز، برای دستیابی به توسعه پایدار، لازم است که سطح زندگی گروههای کمدرآمد و مستضعف جامعه بهبود یابد و در عین حال، سرمایه نسلهای آینده، دچار صدمه و زیان جدی نشود. بدیهی است که این موضوع امری خطیر بوده که به یک تعهد اخلاقی قوی نیاز دارد.
شاخص بهرهوری و بهرهبرداری
نحوه بهرهبرداری از منابع طبیعی و محیط زیست، به اراده انسان بستگی دارد. او ممکن است در مسیر خوشبختی و نیکی یا در مسیر فساد از آنها بهرهبرداری نماید. بدون تردید ریخت و پاش، اسراف و تبذیر بدترین رفتار انسان معاصر به شمار میآید.
امروزه معلوم شده است که منابع زیست محیطی موجود در زمین با توجه به جمعیت جهان محدود است و هرگونه اسراف در مصرف آنها میتواند محدودیت انسانهای دیگر را به همراه داشته باشد.
پرداخت آنلاین 
