حَمّام یا گرمابه محلی است برای شستشوی اساسی تن و سر و صورت و نیز غسل در اصطلاح اسلامی. گرمابه‌های همگانی در ایران باستان و خاندان عثمانی ترکیه، و برخی کشورهای شمال آفریقا که در قلمرو خاندان عثمانی بوده‌اند، دیده می‌شد و امروزه نمودی از فرهنگ خاورزمینِ آن زمان شمرده می‌شود؛ هرچند بسیاری از آنها خراب یا بسته شدند، ساختار زیبای برخی از آنها در یادها و نگاره‌هایشان در نسک‌های گردشگران اروپایی سده‌های پیشین بر جای ماند تا سندی باشد بر یکی از نمودهای شهرنشینی در خاورزمین.
نمونهٔ این‌گونه گرمابه‌ها در سده‌های پس از آن در اروپا با نگرش به ساختار خاوری بیشتر برای بزرگ‌زادگان و درباریان ساخته شد.
تاریخچه
بنا به گفتهٔ موبد اردشیر خورشیدیان، رئیس انجمن موبدان ایران، ایرانیان نخستین قوم در جهان هستند که برای شست‌وشو، به ساخت گرمابه پرداختند.
ساختار گرمابه‌های همگانی
گرمابه‌های همگانی از نگرش ساختاری، بیشتر دارای درِ ورودیِ پیچ‌داری بودند که به رختکن می‌رسید. در گوشه‌ای از رختکن، جایگاه صندوق‌دار گرمابه قرار داشت. این رختکن به اتاقی راه می‌یافت که آن را «اتاق سرد» و یا «سرای نخست» می‌نامیدند و دارای حوض‌های آب و هوای گرمی بود که ازطریق لوله‌های سفالی کارگذاشته‌شده در دیوار سالن (اتاق دوم) از گرمخانه می‌آمد. این اتاق به اتاق دیگری به نام بیت‌الحراره و یا حجرهٔ داغ وصل می‌شد. این اتاق دارای حوضی پُر از آب گرم بود و دمای آن حداکثر میزانی بود که بدن انسان توان تحمل آن را می‌توانست داشته‌باشد. کف این اتاق‌ها تماماً از سنگ مرمر پوشیده می‌شد تا نظافت آن به آسانی صورت پذیرد.
سقف اتاق‌های گرمابه گنبدی‌شکل و دارای نورگیرهایی بود که به‌وسیلهٔ دریچه‌هایی شیشه‌ای بسته می‌شدند تا بدین ترتیب فقط نور آفتاب به داخل گرمابه بتابد و از ورود هوای سرد جلوگیری و گرمابه به‌صورت طبیعی روشن شود. معمولاً در ساختِ گرمابه‌ها از آجر، سنگ و مرمر استفاده می‌کردند، زیرا این مواد به‌خوبی در مقابل آب مقاومت می‌کنند. در پشت گرمابه گرمخانه‌ای وجود داشت که آب را در دیگ‌های بزرگ مسی به جوش می‌آورد. آب جوش و بخار از گرمخانه و ازطریق شبکه‌ای از لوله‌های سفالی به قسمت‌های مختلفِ حمام توزیع می‌شد. این گرمخانه معمولاً دارای یک درِ پشتی بود که ازطریق آن سوختِ موردنیاز گرمخانه به آن می‌رسید.
فهرست مطالب:
وجه تسمیه گرمابه
تاریخچه و پیشینه
سیر تحول
معماری حمام
دلایل ساخت حمام در داخل خاک
اجزای اصلی حمام
اجزای مجموعه ورودی
بینه یا رختکن
میان در
گرمخانه
خزینه ها
چال حوض
شاه نشین و دستک
تون یا خن
دودکش و گربه رو
نورگیری و تهویه
مصالح حمام
تزیینات حمام
حمام خسروآقا اصفهان
حمام چهارفصل اراک
حمام وکیل شیراز
و...
پاورپوینت کامل و جامع با عنوان معماری گرمابه (حمام) در 41 اسلاید