22 صفحه
بررسی تاریخی احزاب سیاسی ایران
تاریخ احزاب سیاسی ایران را می توان به پنج دوره مشخص تقسیم کرد:
دوره اول:
از زمان مشروطه (1284) تا به قدرت رسیدن رضاخان(1304)؛ این عصر دوره اول تحزب در ایران بوده که عمدتا عناصر منورالفکر در راس آن قرار داشتند و رهبری جنبشهای این دوره بدست این قشر بوده است.البته شایان ذکر است که قبل از نهضت مشروطه نیز انجمنها و دستههایی به صورت مخفی و غیرعلنی فعالیت داشتند که نمی توان نام حزب را بر آنها گذاشت. بدین دلیل اکثر مورخان ایران معاصر، نهضت مشروطه را عامل به وجود آمدن احزاب سیاسی می دانند. اگر این سخن از جهت تاریخی صحیح باشد، تأییدی بر تئوریهایی است که پیرامون پیدایش احزاب سیاسی توسط صاحبنظران بیان شده است. در هر حال در این دوره پر آشوب، فضای جامعه ایران – متاثر از فعالیتهای آزادیخواهان- برای فعالیت احزاب و دستههای سیاسی مناسب بوده و گروهی نیز از این فضا نهایت استفاده را بردند.
دوره دوم:
دوره سلطنت رضاخان(1304 تا 1320)؛ عصر دیکتاتوری خشن رضاخان، یکی از سیاهترین دورانهای حاکمیت استبدادو استعمار بر ایران است.که در این دوره نه تنها اجازه هرگونه فعالیت آزاد از آحاد ملت گرفته شده بود، بلکه به حریم زندگی خصوصی آنها نیز انواع تجاوز و تعدی روا داشته می شد. در این دوران سیاه، با توجه به اصلاحات رضاخانی که در اکثر آنها اصلاحات تنها در لفظ عمل موجود بود نه در نفس آن، باعث بروز خفقان سیاسی- دینی گردید که خود سرمنشأ بسیاری از جنبشها و قیامهای مذهبی توده مردم در آینده گردید. در این دوره در کنار جو اختناق شدید و سخت گیریهای زائد الوصف، نیروهای مذهبی به شدت در انزوا قرار گرفتند، البته قابل ذکر است که عناصر و نیروهای ملی و غیر وابسته به دربار رضاخانی نیز موقعیتی بهتر از آنان نداشند، و تنها آنهایی حق حیات و حضور در صحنه سیاست و جامعه را داشتند که مراتب ارادت خویش را به دربار ابراز می کردند و یا بطور مستقیم از جانب دولتهای خارجی، بخصوص انگلستان پشتیبانی میشدند. طبعا در این دوره احزاب سیاسی نیز هیچ گونه فعالیتی نداشتند، زیرا اصولا رضاخان اعتقادی به احزاب وابسته و میدان دادن به آنها نداشت.