11 ص
فصل کاشت:
بهترین موقع برای پرورش قارچ در خانه بین ماههای مهر تا آذر است ولی چنانچه امکانات تهویه هوا و متعادل نمودن درجه حرارت محیط محل پرورش وجود داشته باشد می توان قارچ را در ماههای دیگر سال تعمیم داد.
بطور کلی طرز پرورش قارچ مخصوص به خود آنست و می توان آنرا در محیط تاریک پرورش داد و بجز نور مستقیم آفتاب، هر مقدار نور را تحمل می کند. در هر صورت در محل پرورش قارچ علاوه بر آنکه، بایستی تهویه هوا به خوبی انجام گیرد، درجه هوای محیط پرورش نیز باید بین 15 - 10 درجه نگهداری شود. علاوه بر این محل پرورش بایستی کاملا تمیز، قابل شستشو و فاقد درز یا محلی برای پرورش باکتریها، حشرات و قارچهای مضر باشد.
اطاق پرورش قارچ:
عرض اطاق پرورش بایستی بحدی باشد که بتوان از راهروهایی که برای آن تعبیه می گردد، براحتی عبور نمود( حدود 70 سانتی متر) عرض طبقات پرورش قارچ را نیز حداکثر 180 سانتی متر در نظر می گیرند تا بتوان از دو طرف به وسط بستر قارچ دسترسی پیدا نمود و چنانچه طبقات پرورش قارچ در کنار دیوار باشد عرض آنرا حداکثر 90 سانتی متر قرار می دهند. همچنین می توان قارچ را در جعبه های چوبی در اندازه 60 در 90 سانتی متر و عمق 20 تا 25 سانتی متر پرورش داد. به منظور صرفه جویی در هزینه اولیه می توان، هر طبقه را با تخته های سه سانتی متری به عرض 90 تا 180 سانتی متر پوشانده و کود را مستقیما کف هر طبقه ریخته و قارچ را در آن کاشت و به این طرتیب احتیاجی به جعبه های چوبی نخواهد بود. طبقه بندی ها معمولا در طول اطاق پرورش انجام می گردد. روی سطح زمین نبایستی طبقه ای مستقر نمود، حداقل فاصله بین طبقه اول تا کف زمین 15 سانتی متر و فاصله هر طبقه از هم 60 سانتی متر می باشد.
14 ص
هدف از تدوین این آئین کار ارائه روشها و نکاتی است که رعایت آن در برداشت , آماده کردن , درجهبندی , بستهبندی , نگهداری و حمل و نقل قارچهای تازه خوراکی پرورشی " برای حفظ کیفیت آن " توصیه میشود .
2- دامنه کاربرد
این آئین کار در مورد انواع فعلی قارچهای خوراکی تولید شده در ایران نظیر صدفی 1 و دگمهای 2 که برای مصرف تازه و یا فرآیند صنعتی مورد استفاده قرار میگیرند , کاربرد دارد .
3- برداشت
قارچهای پرورش یافته را با توجه به شرایط کاشت و کیفیت مورد نظر در مراحل مختلف رشد برداشت میکنند . چون بافت پایه قارچها در مقایسه با کلاهک لطافت کمتری دارد هر چه پایه کوتاهتر باشد قارچ مطلوبتر خواهد بود .
3-1- برداشت قارچ دگمهای :
چون غشا زیر کلاهک قارچهای دگمهای در صورت تأخیر در برداشت باز میشود و به این ترتیب کیفیت محصول کاهش مییابد زمان برداشت باید هنگامی باشد که لاملها ظاهر نشده و ارتفاع پایه کمتر از قطر کلاهک باشد .
فهرست مطالب
آئین کار برداشت نگهداری و حمل و نقل قارچهای تازه خوراکی پرورشی
26 ص
متاسفانه به علت عدم آشنایی برخی از فعالان بخش تولید قارچ صدفی به فنون بازاریابی صحیح و ارایه نامناسب قارچ، ویا ارایه قارچهایی با کیفیت پایین به بازار و همچنین وجود رقابت ناسالم در بین تولید کنندگان قارچ صدفی، درحال حاضرتولید قارچ به صورت صنعتی علیرغم یاز بازار، سودآوری پایینی دارد.
عدم اطلاع رسانی صحیح وبعضا ارایه اطلاعات غلط و ناکافی و خودداری از تصویر وضعیت حال و آینده بازار قارچ صدفی در زمان ارایه مشاوره و ... از سوی برخی از واحدهای ارایه خدمات مشاوره تولید قارچ نیز بر این بازار آشفته ، دامن زده است .
لذا خواهشمند است قبل از اقدام به تولید قارچ صدفی اطلاعات کاملی از وضعیت بازار و
فروش آن در منطقه مورد نظرتان به دست آورید .
27 ص
از نظر تاریخچه پرورش قارچ در هاله ای از ابهام به سر برده. آزتکها از قارچها به عنوان مواد توهم زا در فالگیری استفاده میکردند وقارچ را گوشت خدا می نامید ند. ولی بدون شک معلوم شده است که قارچ شی-ای تا که در ژاپن وقارچ برنج در چین تقریبآ از دو هزار سال قبل با ساده ترین روش والهام از طبیعت بر روی چوب درختان کشت میشده است و تکنولوژی روش کاشت این قارچها جزو هنرهای خیلی قدیمی و محرمانه این سرزمینها بوده است. فقط تاریخ مشخص در پرورش قارچ دکمه ای بدست آمده است که طبق آن کاشت این قارچ در حدود 700 سال قبل از میلاد در حومه پاریس بوسیله یک باغبان ناشناس فرانسوی صورت گرفت.کشت قارچ در گلخانه ها برای اولین بار در حدود سال 1754 در سوئد ابداع شد و سپس به انگلستان و سایر نقاط اروپا گسترش یافت. در سال 1910 در ایالات متحده آمریکا سالنهای استاندارد پرورش قارچ ساخته شد.توسعه تجربه تکنولوژی از یک سو و یاری جستن از دانشمندان از سوی دیگر زمینه بوجود آمدن ایزوله های خالص در نهایت تهیه بذرخالص- امکان تولید صنعتی قارچ را در سطح وسیع فراهم آورد. و در انستیتو پاستور فرانسه روشهای علمی کشت و جوانه زدن اسپور و تولید آسان در شرایط تبدیل ابداع نمودند و تا سال 1905 به صورت یک راز در اختیار انستیتو پاستور باقی ماند.سیند ن: در سال 1932 تهیه بذر قارچ روی غلات را ابداع کرد و سبب تحویل انقلاب صنعتی در تهیه کمپوست مصنوعی برای صنعت پرورش قارچهای خوراکی را بوجود آورد.در طی بیست سال گذشته به دلیل ماشینی شدن تکنولوژی پرورش قارچ و انجام تحقیقات بنیادی بسیاری از مسائل و مشکلات تئلید صنعتی حل شده و مسائل علمی مختلف مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است تا حداکثر تولید محصول در واحد سطح به دست آید.نکته جالب: پرورش قارچ تروفل بر روی نهالهای جان درخت بلوط صورت میگیرد. که این بستر کاشت درخت بلوط را قبل از کاشت با قارچ تروفل آلوده کرده و سپس به مدت 2تا 3سال در گلخانه به طور موقت کشت میشوند.
پروتیین:
میزان پروتیین قارچهای خوراکی از حداقل 8/1 تا 9/5 درصد وزن تر قارچ گزارش شده است. بهترین عوامل موثر در میزان پروتیین قارچ عبارتند از:گونه فسوار قارچ- شرایط زراعی اندام مورد آزمایش مرحله رشدی قارچ میزان آب موجود در بافت چرخه بار دهی و فاصله زمانی بین زمان برداشت و زمان اندازه گیری پروتیین در مقایسه با سایر غذا ها، پروتیین قارچ تازه در حدود 2 برابر پروتیین اغلب سبزیجات( به استثنا نخود سبز و کلم) و حبوبات(نخود لوبیا عدس) است.اما قارچ خوراکی از لحاظ پروتیین نسبت به منابع پروتیینی استاندارد مانند گوشت(14-20 درصد) ماهی (20-15 درصد) تخم مرغ(13درصد) پنیر(25درصد) در درجه دوم اهمیت قرار دارند.
قابلیت هضم پروتیین قارچ خوراکی عامل بسیار مهم در تعیین ارزش غذایی آن میباشد. در حدود 71% تا 90% پروتیین قارچ قابل هضم است که این مقدار تا حدودی کمتر از میزان هضم پروتیین گوشت (99%) است.
11 ص
تولید اسپان
تعریف
اسپان[1]، در واقع بذر قارچ بشمار رفته و شامل توده سفید رنگ میسلیومی حاصل از کشت خالص قارچ در مراحل قبلی است که به روش خاص آزمایشگاهی بر روی یک ماده ناقل کشت شده و از آن برای تلقیح در بستر کاشت آماده استفاده میگردد. ماده ناقل بر حسب نوع قارچ متفاوت بوده که از این نظر؛ میتوان اسپانها را به دو نوع بذری (ماده ناقل بذر چاودار) و غیر بذری (با ماده ناقل کود اسب؛ پرلیت و یا براده چوب) تقسیم بندی نمود.
با نگاهی به تاریخ درمییابیم که روند تولید اسپان قارچ و بالاخص نوع پرطرفدار دکمهای دستخوش تغییر و تحول فراوانی شده تا بصورت امروزی تکامل یافته است. در طی قرن هجدهم میلادی، که پرورش قارچ خوراکی مراحل اولیه خود را طی مینمود؛ تولید کنندگان اسپان مورد نیاز خود را با جمعآوری تودههای میسلیومی از طبیعت که قارچ در آن به طور طبیعی رشد کرده بود جمعآوری نموده و برای تحریک رشد میسلیومها از مکملهای غذایی و به خصوص کود اسب استفاده میکردند و در بعضی موارد؛ هم چنین از کمپوست مصرفی در کشت قبلی؛ به عنوان اسپان در کشتهای بعدی استفاده مینمودند. در هر صورت، از آنجا که در هیچ یک از روشهای فوق از کشت خالص قارچ استفاده نمیشد و شرایط نیز استریل نبود؛ با مصرف این گونه اسپانها، بسیاری از آفات و امراض نیز همراه با اسپان به بسترها منتقل شده و عملکرد را پائین میآوردند.
اسپانزنی و پنجهدوانی میسلیومها
تلقیح کمپوست یا بسترها با اسپان را اسپانزنی[1] و به احاطه شدن بسترها با میسلیوم قارچ، پنجه دوانی[2] میگویند. برای رسیدن به حداکثر عملکرد؛ نکات مهمی را باید در این دو مرحله رعایت نمود که اهم آنها عبارتند از:
1- مقدار رطوبت بستر
2- دمای بستر
3- وزن خشک بستر بازای هر فوت مربع از سطح کشت
4- مدت زمان پنجهدوانی
مقدار رطوبت
میسلیوم قارچ در محیط خیلی خشک یا خیلی مرطوب، قادر به رشد نخواهد بود. در بسترهای کم آب یا خشک؛ بعلت فقدان آب لازم برای انتقال و سوخت و ساز مواد غذایی؛ رشد میسلیومی بصورت کپهای و تنک بوده و تشکیل کلاهکها بسیار ضعیف خواهد بود. و از طرف دیگر، در یک محیط بیش از اندازه مرطوب، رشد میسلیومی متوقف شده و یا میسلیومهایی بیش از اندازه نخ مانند و ضعیف تولید میشوند. طی آزمایشات کنترل شده که بر روی قارچ دکمهای در کمپوست طبیعی (کود اسبی) صورت گرفته؛ مشخص شد که در صورت انحراف رطوبت بیش از 2 درصد از حد مطلوب؛ باعث کاهش یا افت محصول خواهد شد. انحراف بیشتر از 5 درصد معمولاً منجر به پیدایش میسلیومهایی خواهد شد که قدرت تولید کلاهک را ندارد. لذا؛ بایستی کمپوست خشک را در مرحله اسپانزنی اندکی مرطوب کرده و بخوبی این رطوبت را به تمام نقاط منتقل سازیم تا مبادا لکههای مرطوب ایجاد شوند. معمولاً در مورد یک کمپوست بیش از حد مرطوب، مقداری گچ (CaSo4) میافزائیم تا آب اضافی آن را جذب نماید.