نوع فایل: word
قابل ویرایش 50 صفحه
مقدمه:
یکی از ابزارهایی که در قانون بانکداری بدون ربا برای اعطای تسهیلات و جذب سپرده‌های اشخاص تجویز شده، قرارداد قرض‌الحسنه است. گرچه سهم این ابزار در مقایسه با عقود دیگری که برای عرضه تسهیلات استفاده‌شده از سال اجرای قانون یادشده روند کاهشی داشته است، همه بانک‌ها به استفاده از این ابزار ادامه داده‌اند و سهم قابل توجهی از دارایی‌های مالی آنان را همین تسهیلات قرض‌الحسنه تشکیل داده است (صدر، 1374). به‌رغم عقودی مانند فروش اقساطی و اجاره که بازده معیّن و از پیش تعیین‌شده‌ای به تسهیلات آنها تعلق می‌گیرد، به تسهیلات قرض‌الحسنه هیچ مازادی تعلق نمی‌گیرد. در عین‌حال، جذابیت این ابزار برای تامین مالی نیازهای جاری و مدّت‌دار اشخاص و بنگاه‌ها به قدری فراوان است که بانک‌ها پیوسته از آن برای مقاصد یادشده استفاده کرده‌اند. توضیح ویژگی‌هایی که این ابزار مالی را برای موسسات مالی جذاب می‌کند، هدف اولیه این مطالعه را تشکیل می‌دهد.
بدیهی است که عرضه خدمت قرض‌الحسنه مانند تولید سایر خدمات مالی، اعم از تسهیلاتی که بازده ثابت یا متغیر دارند، فرایندی هزینه‌بر است. هزینه متغیر این خدمت، سهمی کم و هزینه ثابت آن، سهم به نسبت فراوانی از کلّ هزینه تولید را داراست. نیروی کار کارکنان در مؤسسه مالی و مواد مصرفی نظیر کاغذ و قلم، هزینه متغیر تسهیلات قرض‌الحسنه را تشکیل می‌دهد؛ ولی هزینه ثابت آن شامل اجاره ساختمان، ماشین‌آلات، دستگاه‌های رایانه و دریافت و پرداخت وجوه و ابزار و اثاثیه داخل ساختمان است. سهم بالای هزینه ثابت عرضه این خدمت اهمیت محاسبه و تخصیص هزینه ثابت کلّ انواع تسهیلات و خدمات مالی را به تک تک عقود و سایر خدمات روشن می‌سازد؛ برای مثال اگر بانکی از پنج عقد یا ابزار برای ارائه تسهیلات و جمع‌آوری سپرده استفاده، و بیست نوع خدمات مالی دیگر به مشتریان خود عرضه می‌کند، هزینه‌یابی هر یک از انواع ابزارها و خدمات یاد شده ایجاب می‌کند که سهم هزینه ثابت هر یک از ابزارها و خدمات مالی از مجموع هزینه ثابت همه آنها تفکیک و اندازه‌گیری شود تا هزینه متوسط و کلّ هر یک از آنها به‌طور مستقل قابل محاسبه شود. در تحلیل‌های اقتصادی هیچ روشی برای تخصیص هزینه ثابت میان محصولات مشترک ارائه نشده است؛ امّا در حسابداری نحوه تخصیص مزبور به‌طور کامل مورد بحث قرار می‌گیرد و نحوه تعیین سهم هر یک از محصولاتی که در هزینه ثابت کل خود مشترک هستند، مشخص می‌شود. هدف دوم این مطالعه، ارائه روشی برای محاسبه هزینه ثابت تسهیلات قرض‌الحسنه و تفکیک هزینه ثابت مشترک سایر ابزارهای مالی است.
برای رسیدن به مقصود، عملکرد بانک کشاورزی از سال 1363 که قانون عملیات بانکی بدون ربا به اجرا درآمد تا سال 1379 مطالعه، و هزینه هر قرارداد قرض‌الحسنه برای هر سال محاسبه‌شده است؛ سپس نتایج استفاده از روش پیشنهادی با نتایج روشی که پیش از این در بانک مزبور به‌کار رفته (انصاری، صدر و عرب مازار،1372) مقایسه، و امتیازات آن نشان داده خواهد شد. همچنین برای اطمینان از نحوه محاسبه، با استفاده از نتایج روش پیشنهادی، توابع هزینه عرضه تسهیلات براساس الگوی هزینه تولید بنگاه برآورد شده و نشان داده می‌شود که هزینه تولید یا عرضه تسهیلات قرض‌الحسنه و سایر عقود مطابق نظریه مزبور، تابعی از مقدار کل تولید و قیمت عوامل تولید آن است.
نتایج این مطالعه، موسسات مالی را قادر می‌سازد تا هزینه خدمات و ابزارهای مالی خود را بتوانند با دقت بیشتری محاسبه، و در انتخاب پورتفوی کارآمد دارایی‌های خویش از آن استفاده کنند. همچنین با استفاده از این روش می‌توانند هزینه قرارداد قرض‌الحسنه را حساب، و شکل و مقدار کارمزد این ابزار را مطابق با مقدار واقعی آن تعیین کنند؛ در نتیجه، جز هزینه انجام خدمت، هیچ مبلغ اضافه‌ای از متقاضی تسهیلات قرض‌الحسنه نگرفته و عملیات تامین مالی تسهیلات مزبور را بدون هیچ‌گونه مشابهتی با وام ربوی عرضه کنند.
حال که اهداف و اهمیت مطالعه تبیین شد، در قسمت بعد به توضیح ویژگی‌های قرارداد قرض‌الحسنه به‌صورت یک ابزار تأمین مالی پرداخته؛ سپس نحوه هزینه‌یابی این خدمت تشریح می‌شود و تفاوت روشی که در این مطالعه به‌کار رفته با روش‌های پیشین گزارش می‌شود. شرح هزینه‌یابی این عقد مطابق روش پیشنهادی در بانک کشاورزی بخش بعدی این مقاله را تشکیل می‌دهد. نتایج حاصله و آزمون‌هایی که برای تأیید آن به‌کار رفته است، همراه با پیشنهادهایی درباره چگونگی اخذ هزینه قرض‌الحسنه از متقاضیان تسهیلات بانک‌های غیرربوی بخش پایانی این مقاله خواهد بود.
فهرست مطالب:
امتیازات قرارداد قرض‌الحسنه به‌صورت ابزار تأمین مالی
هزینه‌یابی عقد قرض‌الحسنه و سایر عقود
1ـ2. تعریف روش هزینه‌یابی جذبی
2ـ2. تعریف سیستم هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت
3ـ2. توضیح تفاوت دو روش
4ـ2. مقایسه دو روش با ذکر مثال
هزینه‌یابی با روش جذبی
هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت
5ـ2. تجزیه و تحلیل نتایج دو روش
هزینه‌یابی تسهیلات عقود اسلامی
1ـ3. انتخاب عقود مورد مطالعه
2ـ3. انتخاب محرک فعالیت
تأیید روش هزینه‌یابی
1ـ4. نتایج انجام معادلات
2ـ4. تفسیر نتایج
نتیجه‌گیری
منابع و مآخذ
فهرست جداول:
جدول 1: هزینه‌یابی طبق روش سنتی (واحدها بر مبنای هزار ریال)
جدول 2: هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت
جدول 3: محاسبه نرخ محرک هزینه هر فعالیت
جدول 4: محاسبه هزینه تخصیص‌یافته به کالاها در هر فعالیت
جدول 5: محاسبه هزینه تخصیص‌یافته به هر واحد کالا
جدول 6: تسهیلات اعطایی عقود اسلامی بانک کشاورزی طی سال‌های 1363 تا 1379 (تعداد عقد)
جدول 7: تسهیلات اعطایی عقود اسلامی بانک کشاورزی طی سال‌های 1363 تا 1379 (میلیارد
جدول 8 : هزینه هر عقد (واحد ریال)
فهرست نمودار:
نمودار 1: مقایسه مبلغ انواع عقد
نمودار 2: مقایسه تعداد انواع عقد
نمودار 3: مقایسه هزینه هر عقد
منابع ومأخذ:
انصاری، بهرخ، ساده‌سازی اعطای تسهیلات در بانک کشاورزی، اداره کلّ سازمان‌ها و روش‌ها، بانک کشاورزی، تیرماه 1377ش.
انصاری، بهرخ، صدر، سیّدکاظم، و عرب‌مازار، عباس، «هزینه‌یابی عقود در بانکداری بدون ربا»، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات چهارمین سمینار بانکداری اسلامی، تهران، مؤسسه بانکداری ایران، 1372ش.
سجادی‌نژاد، حسن، اصول هزینه‌یابی و روش‌های حسابداری صنعتی، تهران، سازمان حسابرسی، نشریه 77، 1374ش، ج 1.
صدر، سیّدکاظم، «آثار اقتصادی رفتار و عقد قرض‌الحسنه»، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات ششمین سمینار بانکداری اسلامی، نظام بانکی کشور و سنجش عملکرد آن، 13 و 14 شهریور 1374ش.
ــــــــ، «مطلوبیت و هزینه قرارداد قرض‌الحسنه برای تأمین مالی»، سخنرانی‌ها و مقالات نهمین سمینار بانکداری اسلامی، بررسی مبانی و بهبود روش‌ها در بانکداری اسلامی، 10 و 11 شهریور 1377ش.
عباسی، زهرا، برآورد توابع هزینه تسهیلات عقود اسلامی با تاکید بر عقد قرض‌الحسنه (مطالعه موردی بانک کشاورزی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی.
کوپر، رابین، هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت، احمد عزیزی و احمد مدرس، تهران، سازمان حسابرسی، نشریه 140، 1379ش.
محقق حلّی، مختصر نافع، به اهتمام محمّدتقی دانش‌پژوه، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، دوم، 1362ش.
نمازی، محمّد، «تجزیه تحلیل متدهای هزینه‌یابی جذبی و متغیر»، مجله علوم
پروژه محاسبه هزینه تسهیلات قرض الحسنه. doc
