دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 22
به نام خدا
روند تحولات جمعیت بندرترکمن طی سالهای 75-1335 وافق آینده آن
دکترسیروس شفقی - استاد دانشگاه اصفهان
رحیم بردی آنامرادنژاددانشجوی دکتری جغرافیا
چکیده:
شناخت وآگاهی ازتغییروتحولات جمعیتی جوامع، لازمه هرگونه برنامه ریزی برای آنهاست،چون تمامی جنبه های اقتصادی ،اجتماعی وفرهنگی آن جوامع با عددجمعیت وویژگیهای ساختاری آن پیوندخورده است.این مقاله با هدف بررسی تحولات جمعیتی بندرترکمن به عنوان یکی از شهرهای کوچک اندام کشور صورت گرفته تا ضمن تحلیل رونداین تحولات وبازشناسی علل وعوامل مؤثردرآن،ازوضع موجودشناخت بهتری حاصل آیدوبستری مناسب برای برنامه ریزی های آتی فراهم گردد.برای دستیابی به این هدف ،ابتداداده های آماری مربوط به شهردرکل دوره های سرشماری ،استخراج وضمن تهیه جداول ،نمودارهای مربوطه به کمک نرم افزارExcel تهیه گردیدسپس به کمک فرمولهای متعدد جمعیتی به تجزیه وتحلیل آنها پرداخته شد.نتایج حاصله نشان میدهد که سیاستهای ملی وگاه بین المللی بیشترین تأثیر مثبت یا منفی رادررشدوتحول ساختارجمعیتی این شهربرجای گذاشته اند.به عبارت دیگر هنوز این شهر به نقش یابی وبلوغ کافی خودنرسیده وتحولات آن همواره درسایه توجهات دولت مرکزی یااثرات غیرمستقیم سیاستهای ملی بوده است.هماهنگی رشدجمعیت شهرباسایرنقاط شهری کشور،جوانی جمعیت ،روندصعودی نسبت باسوادان ،بیکاران وشاغلان بخش خدمات وسیرنزولی نسبت جنسی، نسبت شاغلان بویژه دربخش صنعت ازنتایج دیگر تحقیق بوده است.
کلمات کلیدی: شهرنشینی شتابان،تجددگرایی،ساختارجمعیت ،نظام سلسله مراتبی شهرها
مقدمه:
جهان درحال حاضردارای دوویژگی عمده جمعیتی است:الف- افزایش شدیدجمعیت ب- روندشتابان شهرنشینی وشهرگرایی(زنجانی،1371،ص6)،بطوری که شهرنشینی روند غالب درسازمان فضایی جمعیت جهان است(Carter,1981.p.24) واین ویژگی درمیان کشورهای درحال توسعه نمودبارزتری نسبت به جهان توسعه یافته نشان میدهد.
ازطرفی ازنظرتاریخی ،روندشهرنشینی وشهرگرایی درمیان این کشورها امری غیرعادی محسوب می شود،بطوری که امروزه همه مسائل کشورهای درحال توسعه را تحت تأثیرقرارداده است(شکویی،1377،ص81). کشورمانیزازاین قاعده مستثنی نبوده ودرهردوموردازرشدشتابان وبدون برنامه ای بویژه دردهه های اخیربرخورداربوده است که به نوبه خود مسائل ومشکلات خاصی راپدید آورده اند.
مطالعه درچگونگی این تحولات وروندتغییرات جمعیت بویژه جمعیت شهرنشین می تواند زمینه ای درجهت رفع نیازهای جامعه شهری وبرآورد تجهیزات موردنیازآن باشد.چراکه هیچگونه برنامه ریزی آگاهانه،فارغ ازشناخت کمی وکیفی جمعیت نه تنها درمحدوده شهر ،حتی دربعدمحله ای نیز نمی تواند انجام گیرد(فرید،1371،ص35).
این تحقیق نیزدرراستای شناخت مسائل شهری کشورمان ،به روش تحقیق موردی بااستفاده ازروشهای تحلیل جمعیتی وپیش بینی آنهادرشهربندرترکمن(استان گلستان) صورت گرفته تابتواند ضمن بررسی روندتغییرات پدیده های جمعیتی این شهرطی دهه های(75-1335) به تحلیل وضع موجودپرداخته وروندآتی جمعیت شهری والزامات توسعه آن رادرسالهای آینده ارزیابی نماید.
فرضیه ها وروش مطالعه: درجهت شناخت تحولات جمعیتی شهر موردمطالعه ،بررسی خودرادرپرتو گزاره های زیرپیش برده ایم:الف- روندتحولات جمعیتی این شهرهمسوباتحولات جمعیت شهری کشوراست،ب- سیاستهای ملی وگاه بین المللی درروندتحولات جمعیتی شهر بیشترین تأثیرراازنظرکمی وکیفی داشته اند.دراین تحقیق که ازنوع پژوهشهای موردی است ابتدا نتایج کلیه سرشماریهای عمومی مربوط به شهراستخراج ودسته بندی گردیدسپس برحسب نیازآنهارابه صورت جداول،نمودارهاواشکال متعددنمایش داده ودرنهایت به تجزیه وتحلیل آنهاپرداخته شد.برای رسم نمودارهاازنرم افزار E xcel استفاده شد.برای تحلیل روندها ازروش ساختاری وتحلیل جمعیت وبرای پیش بینی آنهااز“روش ریاضی” استفاده شده وازقانون “رتبه – اندازه ”(Rank- Size Rule)برای بررسی جایگاه شهردرسلسله مراتب شهری استان گلستان وبرآوردحدمطلوب جمعیت آن بهره گرفته شد.
فقدان آمارهای لازم درخصوص شهرهای کشور بویژه درسرشماری عمومی سال1335 وتفکیک نشدن داده های مربوط به شهردرسرشماریهای عمومی سالهای65و75 وبه هنگام نبودن آمارها ازجمله مهمترین مشکلات تحقیق بوده اند.ضمن این که معیارها وملاکهای موردسرشماری درهمه دوره ها یکسان نبوده و مشکلاتی رابه همراه آورده است.
آشنایی اجمالی با شهربندرترکمن: بندرترکمن درساحل جنوب شرقی دریای خزر ودرجلگه پست وهموارگرگان ودرحدود40 کیلومتری شمال غربی گرگان(مرکزاستان گلستان) واقع شده ودارای مختصات 54 درجه و4دقیقه و15 ثانیه طول شرقی و36درجه و53دقیقه و30 ثانیه عرض شمالی است (جعفری،1368،ص114)وارتفاع آن ازسطح دریاهای آزاد20- است.
باتوجه به تقسیم بندی آب وهوایی کوپن(Koppen) دارای آب وهوای نیمه صحرایی (BSK) بامتوسط درجه حرارت سالانه کمتراز18 درجه سانتیگرادمی باشد.براساس روش دومارتن نیزدرردیف آب
وهوای نیمه خشک1 قرارمی گیرد.
بارش= p
درجه حرارت t =
ازنظرتقسیمات کشوری تاقبل ازانقلاب اسلامی،بعنوان مرکزبخش بندرشاه درقلمروشهرستان گرگان قرارداشت وبعدازانقلاب به مرکزشهرستانی بنام شهرستان ترکمن ارتقاء یافت وامروزه باداشتن 45000 نفرجمعیت ،چهارمین شهراستان گلستان می باشد.(نقشه شماره1 موقعیت شهربندرترکمن).
این شهرازجمله شهرهای نوبنیاددرشمال کشوراست که باآغازدوره رضاشاه،بعنوان پایانه شمالی خط آهن سراسری درنظرگرفته شدکه مکمل آن بندرامام خمینی(شاهپور) درساحل خلیج فارس بود.برای انتخاب محل بندرکه درآن فقط چندین کومه(کلبه های محقر) صیادی ماهیگیران ترکمن استقراریافته بود،بازرسیهای فنی زیادی بعمل آمدوبدلیل عمق زیادآن نسبت به نواحی پیرامون ومصونیت ازامواج سهمگین ترجیح داده شد(رزم آرا،1325،ص31).
همزمانی احداث اسکله وتأسیسات بندری باعملیات احداث راه آهن سراسری باعث مهاجرت اقشارمختلف مردم ازنواحی پیرامون بویژه گمیشان وگنبدکاوس ونیز نواحی دوردست مانندآذربایجان شرقی وگیلان گردیدکه درترکیب جمعیتی وجدایی گزینی اکولوژیکی آن نقش مؤثری داشته است،بطوری که امروزه بعدازترکمنها که اکثریت ساکنان شهرراتشکیل می دهندترکها ،فارسهاوقزاق ها درترکیب قومی این شهرجایگاه قابل توجهی داشته وحتی محلاتی رابه خوداختصاص داده اندازآن جمله است:ترک محله وقزاق محله.
ازآن جاکه بنیادوبرپایی این شهربدستوررضاشاه صورت گرفته بودتازمان انقلاب اسلامی ،بندرشاه نامیده می شدوبعدازآن طی تصویب نامه شماره 55274 مورخ 2/6/1358 دفترتقسیمات کشوری وزارت کشور به بندرترکمن تغییرنام یافت(بدیعی،1362،ص247).امروزه با تحولات سیاسی ایجادشده درسطح منطقه وفروپاشی شوروی سابق وپیدایش جمهوریهای جدید،این شهر می رودتابعنوان نزدیکترین بندر ایران به جمهوریهای آسیای مرکزی اهمیت گذشته خودرابازیابد.
تحولات جمعیتی بندرترکمن : دربسیاری ازمطالعات جمعیتی واغلب برنامه ریزی های اجتماعی که به نوعی به جمعیت مربوط می شود،تعداد جمعیت ازاهمیت ویژه ای برخوردار است .ازآنجا که شناخت تغییروتحول عددی جمعیت هادرطول زمان بهترصورت می گیردوهرچه این زمان طولانی ترشـــــــــود
تفاوت های تغییروتحول عددی جمعیت ها ارزش و اهمیت بیشتری می یابد(زنجانی،1378،ص15). دراین تحقیق بامراجعه به نتایج 5 دوره سرشماری عمومی درکشور (75-65-55-45-1335)سعی شده است تحولات جمعیتی این شهرموردبررسی قرارگیرد .ازآنجا که آمارجمعیتی سالهای اولیه پیدایش بندرترکمن قابل دسترس نبوده، جمعیت این شهر با کمک فرمول
(مطیعی لنگرودی،1367،ص52) که به منظوربرآورد جمعیت درسالهای گذشته که فاقدآمار هستندکاربرد دارد2برآوردگردیده است که براساس آن این شهردرسال 1310 حدود 2723 نفر،درسال 1315 برابر 3404 نفرودرسال 1325 حدود 5310 نفرجمعیت داشته است.این برآوردها با نرخ 6/4 درصد (برابرنرخ رشد دهه 45-1335) صورت گرفته است .
درشکل گیری وافزایش جمعیت شهردرطول این دوره ها عوامل متعددی دخالت داشته اند که مهمترین آنهاعبارتند از: مهاجرت مردم بومی منطقه ونواحی دوردست برای کاردرطرحهای احداث تأسیسات راه آهن سراسری واسکله بندردرسالهای اولیه شکل گیری،سیاست اسکان اجباری عشایرتوسط رضاشاه، استقرارقزاق هادراین شهرکه قبلاً درروستاهای منطقه پراکنده بودند، استقرارروس هادرشهرو استفاده ازخطوط آهن،شوسه وآبی این شهرولزوم استفاده ازنیروی انسانی فراوان به منظور بارگیری وتخلیه بارها، آذوقه ومهمات متفقین و...
جمعیت شهردر اولین سرشماری عمومی ورسمی کشور (1335) برابر 8284 نفر بوده است که بعداز شهرهای گرگان،گنبدوکردکوی چهارمین شهرمنطقه ای بوده است که امروزه استان گلستان نامیده می شود. در فاصله ده ساله بعدی با نرخ رشد 6/4 درصد جمعیتی معادل13081 نفر در سال1345 می رسد. یکی از دلایل رشد نسبتاً بالای جمعیت دراین دهه (6/4 درصد ) می تواند مهاجرت روستائیان براثراصلاحات ارضی باشد که دراین منطقه بدلیل حساسیت مسئله زمین کشمکش ها وتضاد های طبقاتی حادتر بوده است بطوری که بعنوان مثال عده کثیری از ساکنین روستایی بنام کملر3 براثراختلافات وبرخوردها در خصوص مسئله زمین به
