اختصاصی از یارا فایل
دانلود با لینک مستقیم و پرسرعت .
فرمت فایل : word(قابل ویرایش)
تعداد صفحات:215
همراه با پرسشنامه ، جداول و نمودار
فهرست مطالب:
عنوان صفحه
فصل اول 1
طرح مساله و تعریف هویت فرهنگیچکیده 1
چکیده 2
طرح مساله 6
ضرورت و اهداف پژوهش 10
تعریف هویت فرهنگی 14
انواع تعاریف هویت 16
تعریف منطقی هویت 16
تعریف هویت فردی (روان شناسانه) 16
هویت دینی 18
هویت سیاسی 18
تعریف هویت طبقاتی 19
هویت جمعی 20
ویژگیهای هویت جمعی 21
فصل دوم 31
مبانی نظری و فرضیات 31
مروری بر آراء اندیشمندان، پیش از دوره صنعتی 32
آگوست کنت August Comt (1858- 1798) 36
تاثیرات ناشی از پیدایش تمدن جدید 37
طبقه بندی جوامع 40
بیگانگی اجتماعی در تضاد با بیگانگی اجتماعی 42
یگانگی اجتماعی integration 47
دیدگاه نظم اجتماعی 50
نظریه انتقادی (Critical Theory) 57
دیدگاه کنش متقابل نمادی 61
تقسیم بندی «خود» 66
مراحل رشد کودک 69
مفهوم ذهن 71
مفهوم جامعه 71
نظریه هویت اجتماعی (Social Identity Theory) 73
جامعه پذیری Socialisation 77
مکانیزمهای جامعه پذیری 79
عاملان جامع پذیری: گروههای اجتماعی 80
چارچوب نظری طرح 84
فرضیات 93
فصل سوم 96
روش شناسی 96
تعاریف نظری متغیرها و مفاهیم 99
تعاریف متغیرهای مستقل: 101
تعاریف عملیات متغیر وابسته: 104
تعریف عملیاتی متغیرهای مستقل 106
روش گردآوری اطلاعات: 109
تنظیم پرسشنامه 112
مراحل اجرا 113
گرد آوری اطلاعات 113
روش تحلیل داده ها 114
فصل چهارم 118
تجزیه و تحلیل داده‌ها 118
ویژگیهای جامعه آماری 120
جدول انتخاب محل زندگی به تفکیک جنسیت 134
تحلیل عوامل هویت فرهنگی 153
مجموعه عوامل «مشارکت در کنش‌های دینی- فرهنگی» 175
مجموعه عوامل «مشارکت در کنش‌های دینی- فرهنگی» 176
رگرسیون چند متغیری 183
تحلیل مسیر 187
فصل پنجم 189
نتیجه‌گیری و پیشنهادات 189
بررسی فرضیه‌های پژوهش 192
نتیجه‌گیری Error! Bookmark not defined.
مشکلات پژوهش 204
پیشنهادها: 205
فهرست منابع و مآخذ (کتابها) 206
پرسشنامه
فصل اول طرح مساله و تعریف هویت فرهنگی
چکیده
امروزه مساله هویت فرهنگی از جنبه های گوناگون و از سوی متفکران و نظریه پردازان بسیاری مطرح می شود. مسائلی مانند بحران هویت، بی هویتی یا بیگانگی، هویت قومی، هویت سیاسی، هویت دینی و... همگی حول محور هویت طرح و بررسی می شود.
کشور ایران از جمله کشورهایی است که وارث فرهنگ و تمدن تاریخی و از معدود کشورهایی می باشد که از آغاز تاریخ بشریت تداوم وجودی داشته و در دنیای معاصر علیرغم تغییرات بسیار توانسته جایگاه خود را حفظ کند. اکنون برای حفظ و تقویت هویت فرهنگی در وضعیت رویارویی و اختلاط فرهنگها باید شناخت بهتری را از فرهنگ خود داشت تا بتوان جایگاه خود را در این صحنه بهتر درک کرد. بحث هویت زمینه درک بهتر شرایط را فراهم می آورد.
هویت فرهنگی احساس تعلق و همبستگی با جامعه و فرهنگ آن است به گونه ای که در رفتار اعضاء تاثیر بگذارد و اکثریت اعضاء رفتار مشابهی داشته باشند و عضو این جامعه از سایر این جامعه از سایر جوامع متمایز گردد. فرهنگ جامعه که شامل ارزشها و هنجارها و... است در فرایند جامعه پذیری به نسل بعد منتقل می شود و احساس تعلق نسبت به جامعه به وجود می آید. نسل جدید طی آموزش مستقیم و غیر مستقیم ارزشها و هنجارها را کسب و درونی کرده و انتظارات سایر را برآورده می سازد. این احساس تعلق به جامعه انواع مختلفی دارد و در ابعاد خانوادگی، ملی، سیاسی، .... قابل بررسی می باشد.
با توجه به مقدمه فوق اهداف این پژوهش، دستیابی به چگونگی شکل گیری هویت فرهنگی، بررسی میزان تاثیر عوامل جامعه پذیری بر شکل گیری هویت فرهنگی، بررسی میزان اهمیت آموزش رسمی و غیر رسمی در فرایند شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان دبیرستانی بوده است.
پس از بررسی نظریه های جامعه شناسی، دیدگاه کنش متقابل نمادین و (من مفعولی) مید به عنوان مبنای نظری اصلی این پژوهش انتخاب و فرضیات زیر از آن استخراج گردید:
- موقعیت اجتماعی خانوادگی بر شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان تاثیر دارد.
- گروه همسالان پس از خانواده بیشترین تاثیر را بر شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان دارد.
- آموزش غیر رسمی بیش از آموزش رسمی در شکل گیری هویت فرهنگی ندارد.
- جنسیت در فرآیند شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان دبیرستانی تاثیری ندارد.
- وسایل ارتباط جمعی بیش از سایر طرق آموزش غیر رسمی بر شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان دبیرستانی موثر است.
با توجه به محدودیت امکانات با استفاده از روش پیمایشی جامعه آماری این پژوهش دانش آموزان سال سوم دبیرستانها دولتی منطقه 5 آموزش و پرورش تهران در نظر گرفته شد که تعداد آنها 4948 نفر می باشد.
حجم نمونه با استفاده از فرمول برابر با 253 نفر تعیین شد که 188 نفر دختر 105 پسر بوده اند.
نمونه های آماری به سیتماتیک طبقه ای نسبی با استفاده از دفاتر آماری موجود در دبیرستانها انتخاب شدند. تحلیل داده ها، پس از تست مقدماتی، با کمک نرم افزار SPSS- P.CTOOLS و با استفاده از آزمون همبستگی نیمه تفکیکی و تحلیل عامل و رگرسیون چند متغیری انجام شد که نتایج نهایی زیر به دست آمد:
- فرضیات 3 و 4 تائید شد، یعنی خانواده و مدرسه بیش از سایر عوامل جامعه پذیری درشکل گیری هویت این دانش آموزان موثر بود.
- در مورد فرضیه 2، احتمالا به علت کنترل خانواده بر ارتباط دانش آموزان با دوستان و همسالان خود، در جامعه آماری، عامل همسالان تاثیر مهمی در شکل گیری هویت فرهنگی نداشته است.
- موقعیت اجتماعی خانواده تاثیری در شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان نداشته است.
- تحلیلها نشان داد که شخصیت فردی یا «من فاعلی» تنها عاملی است که به طور مستقیم در هویت فرهنگی این گروه موثر بوده است.
- مشارکت خانواده در فعالیت های سیاسی- عبادی بیش از سایر موارد در شکل گیری هویت موثر است.
- عوامل ذهنی و تعلقات نظری بیش از عوامل غینی و مشارکت عملی واریانس هویت فرهنگی را تشکیل می دهد و این امر به نظر اریکسون ناشی از ابهام نقش نوجوانان است که حتی بزرگسالان نیز در مورد اینکه جوانان باید باشند دچار سردرگمی هستند.
- مشارکت دانش آموزان در محیط آموزشی از عوامل مهم جامعه پذیری و ایجاد تعلق به جامعه است.
- میزان تاثیر عوامل جامعه پذیری در همه جوامع یکسان نیست و با تکرار این پژوهش می توان این نظریه را مطابق با شرایط جامعه خود تنظیم نمود.
- اوقات فراغت و تفریحات وسایل جمعی در شکل گیری فرهنگی دانش آموزان تاثیر مهمی ندارد.
بر مبنای نتایج به دست آمده پیشنهادهایی نیز مطرح گردید.
طرح مساله
امروزه مساله هویت فرهنگی از جنبه های گوناگون و از سوی متفکران و نظریه پردازان بسیاری مطرح است و شرایط فعلی جهان و ارتباط و رویارویی فرهنگها نیز بر اهمیت موضوع افزوده است. مسائلی از قبیل بحران هویت، بی هویتی با بیگانگی اجتماعی، هویت قومی، هویت سیاسی، هویت دینی و... همگی حول محور هویت قرار گرفته است. هویت فرهنگی را از وجوه مختلفی می توان تعریف کرد.
با توجه به دیدگاههای نظری- فلسفی دو نوع کلی از تعاریف وجود دارد:
- هویت یک پدیده واحد دانسته شده که وجوه گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دینی فرهنگی دارد و این وجوه با یکدیگر هماهنگی و ارتباط دارند.
- هویت با کلمه پسوند آن تعریف شده (اقتصادی، سیاسی،...) در این صورت هویت سیاسی، هویت اقتصادی،... به صورت یک پدیده مستقل مورد بررسی قرار گرفته و تاثیر و همبستگی آن با سایر عوامل سنجیده شده است، در این پژوهش، هویت با توجه به تعاریف نوع اول مورد پروهش عملیاتی قرار گرفته است.
در روان شناسی از هویت انسانی به عنوان شخصیت انسان تعبیر میشود که در آن ویژگی های فردی و تجارب اکتسابی از محیط در وجود شخص به وحدت می رسد و شخصیت انسانی را تشکیل می دهد. در انسان شناسی و روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی، بحث هویت فرهنگی اهمیت ویژه ای دارد.
در این دو رشته عملی و به ویژه جامعه شناسی به شرایط اجتماعی موثر در شکل گیری هویت فرهنگی توجه می شود.
شرایط تاریخی جوامع نیز در این ویژگیها تاثیر دارند. جامعه شناسی هویت را از این حیث در نظر می گیرد که یک جامعه و گروه را از یک جامعه و گروه دیگر جدا می کنند.
هویت جمعی شناسه آن حوزه و قلمرو از حیات اجتماعی است که فرد با ضمیمه «ما» خود را متعلق و منتسب به آن می داند و در برابر آن احساس تکلیف و تعهد می نماید. در واقع این ویژگیهای گروه است که به فرد منتقل شده و فرد را از برخی جهات با سایر اعضای گروه همسان می کند و در عین حال او را از اعضای گروههای دیگر متمایز می نماید.
توجه به این مطلب ضروری است که شباهتها و تفاوتهای افراد جامعه با یکدیگر و با سایر جوامع در فرآیند جامعه پذیری شکل می گیرد. نوع و مختصات هویت جمعی افراد بستگی به ویژگی های جامعه خود فرد، و کم و کیف روابط متقابل بین فرد و جامعه دارد.
یگی از مهمترین وجوه هر جامعه ای این است که علیرغم تغییرات، می تواند به عنوان یک نظام سازمان یافته به حیات خود ادامه دهد، این امر از طریق انتقال فرهنگ و سازمان اجتماعی به وسیله جامعه پذیری ممکن می گردد. فرآیند جامعه پذیری نه تنها تدارم جوامع از طریق نسلهای متوالی بلکه توانایی افراد جهت کنش متقابل و هدفدار را فراهم می آورد. اگر جامعه پذیری برای پذیرش معیارهای پذیرفته شده اجتماعی توسط همه اعضا و ایجاد تشابه در رفتار آنها کارکرد نداشت، رفتار گروهی غیرممکن می گردید.
از دید جامعه شناسی، جامعه پذیری فرایندی است که نظم و تداوم اجتماعی به آن وابسته است. فرد در خلال جامعه پذیری یاد می گیرد بیندیشد و عمل کند و به این ترتیب در فرهنگ مشترک آنها سهیم گردد. با وجود این حاصل این یادگیری همواره همنوایی نیست. مطالعه جامعه پذیری به تبیین تفاوتها و شباهتهای اعضای جوامع نیز کمک می کند. جامعه پذیری حداقل از سه دیدگاه مکمل، مورد بررسی دانشمندان علوم اجتماعی قرار گرفته که هر یک از این دیدگاهها بر جنبه های متمایز فرد در ارتباط با نظم اجتماعی- فرهنگی پیرامون او تاکید می کند.
- دیدگاه نخست که توسط جامعه شناسان ارائه شده، جامعه پذیری را به عنوان فرایندی تلقی می کند که فرد را برای زندگی در جامعه آماده می کند و بر این مطلب تاکید دارد که افراد چگونه به طور رسمی و غیر رسمی آموزش می بینند تا انتظارات هنجاری و نقش گروهی متعلق به خود را بپذیرید.
- دیگاهی که توسط مردم شناسان دنبال شده و جامعه پذیری را به عنوان فرهنگ پذیری می نگرد. از آنجا که هر فرهنگی تا حدی یک نظام خود شمول و منسجم است فرهنگ پذیری افراد کم و بیش مشابه است.
- دیدگاه سوم که توسط روان شناسان ارائه شده فرایند جامعه پذیری می نگرد. از آنجا که هر فرهنگی تا حدی یک نظام خود شمول و منسجم است فرهنگ پذیری افراد کم و بیش مشابه است.
- دیدگاه سوم که توسط روان شناسان ارائه شده فرایند تجامعه پذیری را عملی جهت کنترل سائقه های مخرب می بیند، از دیدگاه، محرکهای غیر قابل قبول اجتماعی از طریق آموزش در زمینه یک نظام اجتماعی رام می گردند.
در این پژوهش جامعه پذیری به معنی فرایندی است که برای انجام کنش متقابل و معنی داری بین اعضای جامعه هم شکلی کافی به وجود می آورد بطوری که افراد یک جامعه را از سایر جوامع متمایز می کند. سعی بر آن است که هویت از دیدگاه جامعه شناسی مورد بررسی قرار می گیرد و ضمن بیان آرای نظری پردازان اجتماعی، یکی از نظرات انتخاب شده، به طور دقیق تر مورد بحث قرار می گیرد.
سوال این است که عوامل موثر در شکل گیری هویت فرهنگی کدام است؟ و دیگر اینکه عوامل موثر در شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان دبیرستانی کدام است؟ عواملی نظیر موقعیت اجتماعی خانواده، آموزشهای رسمی و غیر رسمی، گروههای همسالان و وسایل ارتباط جمعی چه تاثیری بر شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان دارند؟
ضرورت و اهداف پژوهش
پرداختن به بحث «هویت» از جنبه های گوناگونی، ضروری می نماید. کشور ایران از جمله کشورهایی است که وارث فرهنگ و تمدن تاریخی و از معدود کشورهایی است که از آغاز کشورهایی است که از آغاز تاریخ بشریت تداوم وجودی خود را حفظ کرده و در دنیای معاصر نیز علیرغم تغییرات بسیار توانسته جایگاه خود را حفظ کند.
در وضعیت رویارویی فرهنگها و یا اختلاط فرهنگها باید شناختی از فرهنگ خود داشت تا بتوان جایگاه کشور خود را در این صحنه بهتر درک کرد. بحث هویت کمک می کند تا زمینه های این شناخت فراهم شود. در فرایند جامعه پذیری فرهنگ جامعه که شامل ارزشها و هنجارها و... است به نسل بعد منتقل می شود و احساس تعلق نسبت به جامعه بوجود می آید. این احساس تعلق به جامعه مستلزم رفتار اجتماعی مانند سایر اعضا است. نسل جدید در طی آموزش مستقیم و غیر مستقیم، ارزشها و رفتارهایی را کسب و درونی کرده و انتظارات سایرین را برآورده می سازد. این احساس تعلق به جامعه انواع مختلفی دارد و در ابعاد گوناگون خانواده، گروه سنی، ملی، مذهبی و سیاسی قابل بررسی است اما همواره باید توجه داشت که همه این تقسیم بندی ها اعتباری است و وجوه گوناگون و مرتبط با یکدیگر یک پدیده واحد می باشد.
شاید بتوان اهداف متعددی را برای این پژوهش برشمرد ولی باید توجه داشت که در سطح کلان تبیین جامعه پذیری مهمترین زمینه های تغییرات اجتماعی را فراهم می آورد. با توجه به جامعه آماری در این پژوهش، اهداف زیر قابل طرح و دستیابی می باشد:
1- دستیابی به چگونگی شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان دبیرستانی،
2- بررسی عوامل موثر در شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان دبیرستانی،
3- بررسی اهمیت جامعه پذیری در فرایند هویت یابی دانش آموزان دبیرستانی.
4- بررسی میزان اهمیت آموزش رسمی و غیر رسمی در فرایند شکل گیری هویت فرهنگی دانش آموزان دبیرستانی.
اهمیت موضوع هنگامی بیشتر می شود که جستجو برای یافتن منابع بی نتیجه می شود زیرا کمتر پژوهش دقیق در این زمینه موجود می باشد.
همه ساله بخش مهمی از پایان نامه های دانشجویی به بررسی مسئله بیگانگی در گروههای مختلف اجتماعی می پردازد. یک نکته که در اکثر این رساله ها جلب نظر می کند اینست که اکثر فرضیات رد می شوند و متاسفانه علت آن هم بیان نمی گردد. ضروری است که در مفاهیم و تعاریف با توجه به داده های مشخص و واقعیات همان جامعه و کشور باشد و ضمن عنایت به تفاوتها در صدد کشف و تحلیل پدیده های مشابه در این جوامع بود. باید توجه داشت که محتوای اجتماعی و مفاهیم و تعاریف به کار گرفته شده با بستر مادی، معنوی، مکانی و زمانی تکوین آنها ارتباط و پیوستگی داشته باشد. اما آنچه برای نگارنده سوال برانگیز بود این است که شاید باید به دنبال عدم بیگانگی بود به همین علت مسئله علاقه به جامعه و فرهنگ یا هویت فرهنگی به عنوان موضوع پایان نامه انتخاب شد.
در باب موضوع این پژوهش باید اذعان نمود که جستجو برای یافتن موضوعات مشابه و مرتبط ثمری نداشت. چند کتاب و پایان نامه که به برخی نکات قابل بررسی آن اشاره می شود، یافت شد. همچنین چند پژوهش تجربی نیز موجود است که به ترتیب زیر قابل ارائه می باشد:
- کتاب هویت ایرانی و زبان فارسی تالیف شاهرخ مسکوب که هویت را با مفهوم حاکمیت سیاسی ملی هم معنا دانسته و سایر عوامل موثر در شکل گیری هویت و وجوه مختلف آن را نادیده انگاشته و وضعیت عاملان دین و حکومت را نسبت به بکارگیری زبان فارسی مورد بررسی قرار داده است.
- کتاب هویت فرهنگی نوشته پرویز ورجاوند که بحث هویت از جهت استقلال اقتصادی را بررسی کرده و برنامه ریزی توسعه با توجه به فرهنگ ملی و امکانات کشور را مورد توجه قرار گرفته است.
- فصلنامه گفتگو ویژه نامه «هویت» دو مقاله راجع به ارتباط بین فرهنگها دارد.
- فصلنامه فرهنگ ویژه نامه «بحران هویت»، 1373.
- ویژه نامه «هویت» از نشریه مرکز مطالعات آسیای مرکزی وزارت امور خارجه که به نقش و تاثیر زبان در هویت اقوام آسیای میانه توجه کرده است.
- پایان نامه «بیگانگی اجتماعی» ابوتراب طالبی به بررسی تعلقات ارزشی دانش آموزان دبیرستانی اختصاص دارد که برخی از شاخصهای آن مانند مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی و علاقه به فرهنگ خودی در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است .
- پایان نامه بیگانگی اجتماعی، علی ربانی خوراسگانی که شاخص احساس قدرت در حل مشکلات را مورد توجه قرار داده است.
- پایان نامه «هویت دینی» اثر مهرانگیز مافی دانشجوی دانشگاه الزهرا که به بررسی چگونگی شکل گیری هویت دینی نوجوانان اختصاص دارد و نقش خانواده و مدرسه را در این شکل گیری بررسی می کند.
- پژوهش در منابع خارجی نیز انجام شد. مقاله مهمی در دایره المعارف علوم اجتماعی قرار داشت که متاسفانه به علت چاپ قدیمی آن اطلاعات روزآمد نبود.
- کتاب روان شناسی اجتماعی بین فرهنگها که ضمن نقادی اطلاعات یک سویه موجود در پژوهشهای فرهنگی، نظریه هویت اجتماعی و کاربرد آن را بررسی کرده و از منابع مورد استفاده است.
- اطلاعات موجود در بانکهای اطلاعاتی نیز مورد بررسی قرار گرفت خلاصه مقالات دریافتی بیانگر دو نوع کلی تحقیقات در این زمینه است:
الف) بررسی فرایند فرهنگ پذیری گروههای مهاجر به کشورهای غربی در زمینه پذیرش فرهنگ کشور میزبان.
ب) بررسی فرایند اجتماعی شدن گروههای کوچک با سنین کم مانند کودکان کودکستانی و دبستانی.
ج) در مورد Social Identity Theory 6 خلاصه مقاله دریافت شد که دو مورد آن پژوهش کتابخانه ای و نقادی سایر پژوهشها بود. 4 مورد هم به روانشناسان اجتماعی بین گروههای کوچک اقلیت پرداخته بود.
- برخی از پژوهشهای غربی در مورد برخی از شاخصهای هویت فرهنگی انجام شده که با شاخصهای این پژوهش مورد مقایسه قرار گرفته و در کتاب تحول فرهنگی اثر رونالد اینگلهارت گرد آوری شده است.
در مجموع منابع فوق هویت فرهنگی ر امورد توجه قرار داده است که کمکی در رفع ابهام از جنبه های مختلف موضوع بوده است اما چنانچه اشاره شد هر یک فقط وجهی از موضوع را بدون ارتباط با سایر ابعاد آن مورد توجه قرار داده و ضروری است که ابعاد مختلف موضوع در یک پژوهش چند جانبه مورد بررسی واقع شود.
تعریف هویت فرهنگی
باید توجه داشت که تعاریف موجود از هویت را می توان به طرق مختلف تقسیم بندی کرد و این تعاریف به حوزه های فلسفه، روان شناسی، مردم شناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی و روان شناسی اجتماعی، سیاست، ارتباطات و... تعلق دارد و به اعتبار شمول به سطوح بین المللی، منطقه ای، ملی، گروهی و فردی قابل طبقه بندی است.
